Boekverslag: In de mist van het schimmenrijk
Schrijver: Willem Frederik Hermans
Druk:
Verslag:
Auteur: Willem Frederik Hermans
Titel: In de mist van het schimmenrijk - Fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R.
Uitgeverij: De Bezige Bij, 1993.
Aantal pagina's: 96.
Bijzonderheid: Boekenweekgeschenk 1993.
Ander werk:
Conserve, 1947.
De tranen der acacia's, 1949.
Het behouden huis, 1950.
Ik heb altijd gelijk, 1951.
De god denkbaar, denkbaar de god, 1956.
De donkere kamer van Damocles, 1958.
Nooit meer slapen, 1966.
Herinneringen van een engelbewaarder, 1971.
Het evangelie van O. Dapper Dapper, 1973.
Onder professoren, 1975.
Au pair, 1989.
In het licht van het schimmenrijk, 1993.
Samenvatting
Het boek omvat fragmenten uit het dagboek van Karel R. (20) over de periode 6 maart 1944 tot 10 oktober 1944 en verder nog wat losse, ongedateerde notities. Het beschrijft zijn relatie met Madelon, die echter feitelijk verloofd is met Tjeu. De meeste kennissen van Karel zijn net als hij ondergedoken. Als er contacten zijn dan is dat s avonds. Een belangrijk punt wat steeds terugkomt is de door de Duitsers ingestelde avondklok: deze gaat steeds vroeger in. In het begin was het 11 uur later 8 uur. Pas na 4 uur 's ochtends mag men zich weer op straat begeven. De contacten tussen Madelon en Karel worden dan ook steeds haastiger en vluchtiger.
Karel R., student, afkomstig uit Hilversum, is ondergedoken in Amsterdam om te ontkomen aan de Abeitseinsatz, waardoor jonge mannen in Duitsland te werk konden worden gesteld. Hij is bevriend met Michiel, die met valse papieren nog gewoon thuis zit. Karel gebruikt het adres van Michiel voor correspondentie met zijn ouders. Deze sturen hem elke maand geld. Officieel bestaat Karel echter niet meer. Zijn ouders kennen niet zijn echte adres, bij mevrouw K. Het boek begint kort na de aanslag die Karel en zijn vriend Douwe uitvoeren op een tandarts die beschuldigd was van het verraden van Joodse onderduikers. Douwe zat in het verzet, Karel niet en de reden waarom Karel mee ging is onduidelijk. De aanslag is ook onhandig voorbereid. Douwe wordt aangehouden.
Michiel heeft een geheime zender. Hij oppert het plan om berichten in morse naar Engeland te sturen. Er zijn echter geen berichten, ze kennen geen morse, en ze weten niet naar wie ze moeten zenden. Toch wordt dit merkwaardige plan opgestart. Karel moet bevriend worden met een telegrafiste. Dit wordt Madelon: hij belt K03, de afdeling voor het telefonisch opgeven van telegrammen en maakt een afspraakje met het eerste meisje dat hij hoort.
Madelon (23) woont in bij Tjeu (35), haar verloofde, waarmee ze na de oorlog zal trouwen. Madelon mist echter het nodige uitgaansleven. Met Karel gaat ze meerdere keren naar de bioscoop en naar concerten. Tjeu is niet jaloers. Madelon is een twijfelaar. Hij biedt haar zekerheid doordat hij rijk is, een ruim huis heeft en voldoende eten heeft. Toch begint Madelon met Karel een tweede relatie.
Karel ontvlucht het huis van Mevrouw K. als zij zijn adres aan zijn ouders heeft verklapt: op tweede paasdag staan zijn ouders voor de deur. De dag daarop trekt Karel in bij Atie, de onderhuurster van Tjeu. 's Nachts droomt Karel een keer van zijn ouders, waarbij zij in een omgeving van een spoorbaan zijn en waarbij een begrafenisstoet voorbijtrekt. Het is een gebeuren 'in de mist van het schimmenrijk'. Een paar dagen later hoort Karel dat zijn ouders zijn omgekomen na een bombardement op de trein naar Amsterdam.
Karel blijft niet lang bij Atie maar vindt onderkomen bij Kromhout, een vooruitstrevende arbeider met communistische idealen. In de zomermaanden zijn Tjeu en Madelon in Limburg. In deze tijd vertelt Karel verhaaltjes aan de kinderen van Kromhout en bedenkt plannen om van Tjeu af te komen. Uit de oude bergplaats van Michiel, die ondertussen bij toeval is aangehouden en naar Duitsland is gestuurd, haalt hij een pistool op. Hier verbergt hij ook zijn dagboekaantekingen. Na de terugkomst van Tjeu en Madelon wordt de relatie tussen Karel en Madelon wanhopiger, ondanks dat Tjeu breekt met Madelon. Karel spiekt in het zakagendaatje van Madelon, die nu op haarzelf woont. Hij beschuldigt haar van twijfelen en hem aan het lijntje houden. Ondertussen worden de levensomstandigheden steeds slechter. Er is een tekort aan eten en elektriciteit en in oktober wordt Madelon ontslagen. Door de korte avonden wordt het contact met Madelon steeds minder.
Als Kromhout is gearresteerd, moet Karel een nieuw onderduikadres zoeken. Hij weet niet waar hij heen moet. Tjeu laat hem niet meer binnen. Vlak voor spertijd bereikt hij nog het huis van zijn oma waar hij al in geen jaren is geweest. Zijn gedrag bevalt oma niet: zo gaat het niet goed met hem, hij wordt nog een dief of een moordenaar. Om vier uur s ochtends vertrekt Karel weer. Op weg naar Olaf wordt Karel aangehouden. Karel schiet hierbij een Duitser dood. Hij raakt ook zelf gewond, maar kan wel vluchten. Het boek eindigt met de blik van de gewonde Karel vanuit een kamertje op het Binnengasthuis (ziekenhuis), waar hij zich echter niet kan laten verplegen.
Hoofdpersonen
Karel R. (de "ik"-figuur): Student, ondergedoken, wordt verliefd op de drie jaar oudere Madelon. De oorlog overkomt hem. Bij toeval raakt hij betrokken bij oorlogsactiviteiten (Douwe, Michiel, Kromhout). Er is merkwaardig weinig emotie bij hem als hem het bericht bereikt dat zijn ouders zijn omgekomen. Tegenover Madelon vertoont hij echter veel meer liefde. Hij probeert Madelon los te weken van Tjeu. Als deze met elkaar breken blijft Madelon twijfelen. Door omstandigheden ziet hij haar ook steeds kortstondiger. Zijn leven wordt meer en meer chaotisch. Hij heeft hier zelf weinig invloed op.
Madelon: is aanvankelijk verloofd met Tjeu. Voor de gezelligheid gaat ze in op de afspraak met Karel. Tjeu geeft echter zekerheid. Zij twijfelt over haar relatie met Karel, dit ook naar aanleiding van een voorspelling, waarbij haar gezegd was dat de nieuwe relatie slechts kortstondig zou zijn. Haar zakagenda weerspiegelt de ingewikkelde relaties die zij heeft met Tjeu en Karel. Op het eind komen lichamelijke oorzaken hierbij: ze zal geen kinderen kunnen krijgen.
Bedoeling van de schrijver
Het boek beschrijft een kortstondige, hartstochtelijke relatie tussen twee mensen die elkaar bij toeval leren kennen. Hun relatie geeft hun enige zekerheid en ontspanning temidden van de onrustige oorlogsachtergrond. De relatie is echter zodanig dat onder normale omstandigheden deze ondenkbaar zou zijn en zeker nooit zo lang zou hebben geduurd. De oorlogsomstandigheden zijn echter ook mede oorzaak van het verwateren van het contact tussen Karel en Madelon. Voor Karel valt er weinig te kiezen. En Madelon is een twijfelaar die niet kan kiezen.
Beschrijving van mooiste stuk, en waarom
Het leukste fragment is de vlucht voor de Duitsers, nadat Karel een Duitser heeft dood geschoten. Hij vlucht het huis van een hoer in. Zonder te vragen verzorgt zij hem aan zijn verwondingen. Nadat de rust buiten is teruggekeerd vertrekt Karel weer. Hij hoort dan dat er vijftien Nederlanders zijn gefusilleerd voor zijn daad. Er zijn tevens enkele huizen in brand gestoken. Ik vind dit het leukste fragment omdat het een van de weinige momenten is dat er echt spanning uit het boek naar voren komt.
Willem Frederik Hermans wordt op 1 september 1921 geboren in het Diaconessenhuis aan de Overtoom in Amsterdam. Hij groeit op in een Amsterdams onderwijzersgezin. Zijn oudere zus is hem, vooral door zijn vader, altijd tot voorbeeld gesteld, maar Hermans blijft in haar schaduw staan. Zijn vader zegt hem dat hij niets kan, dat hij meer op zijn zus Corry zou moeten lijken. Hij haat haar. Zijn zus zal slechts 21 jaar oud worden. Als de Duitsers in mei 1940 Nederland binnenvallen, plegen zij en haar neef Piet Blind, met wie ze een geheime relatie had, zelfmoord. Deze gebeurtenis verandert zijn leven in meerdere opzichten. Hij is 18 als ze sterft en vanaf dat moment komt een einde aan zijn jeugd. De dood van zijn zus markeert ook een ander punt: de oorlog. Op het moment dat Nederland capituleert pleegt zij zelfmoord. Het zou goed kunnen dat dit voor de jonge Hermans aanvoelde als verraad. Als het erop aankomt, geeft zij op. De oorlogsjaren en de zelfmoord van zijn zus versterken het beeld dat hij van de wereld heeft: dat de wereld chaotisch is.
Boek informatie
- In de mist van het schimmenrijk
- Willem Frederik Hermans
- Nederlands
Handige opties
- Meer boeken van:Willem Frederik Hermans