1. Verhaalanalyse
Complete titelbeschrijving:
Marga Minco
Het bittere kruid; Een kleine kroniek
Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam
1e Druk: mei 1957
33e druk 1989
Motto:
Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om...
Bert Voeten
Opdracht:
Aan de nagedachtenis van mijn ouders Dave en Lotte Bettie en Hand
Titelverklaring:
De titel is ontleend aan Exodus 12:8. Daar wordt verteld over de instelling van het Paasfeest als de Joden in Egypte zijn. Een van de voorschriften waar gehoorzaamd aan moet worden bij de viering van het Paasfeest luidt: Het vlees zullen zij diezelfde nacht eten; zij zullen het eten op het vuur gebraden, met ongezuurde broden benevens bittere kruiden.= In het boek is dit terug te vinden op bladzijde 64, waar Marga terugdenkt aan hoe zij thuis het Paasfeest vierde: Dan verhaalde mijn vader op zangerige toon de uittocht uit Egypte en wij aten van het ongezuurde brood en het bittere kruid, opdat wij het nog zouden proeven tot in de lengte van dagen.=
Schrijfster:
Marga Minco is het pseudoniem van Sara Voeten- Minco. Zij werd 1920 in de omgeving van Breda geboren en had Orthodox-Joodse ouders. Ze is getrouwd met de schrijver en Shakespeare-vertaler Bert Voeten. Tijdens de Duitse bezetting dook zij onder in Amsterdam; haar gehele familie werd gedeporteerd en kwam om. Na de basisschool is ze begonnen met schrijven en op 18-jarige leeftijd krijgt ze mede door haar schrijftalent een baantje bij de Bredase Courant.
Tegenwoordig woont ze in Amsterdam waar ze ook nog een tijd les gaf op een joodse basisschool. Andere boeken van haar zijn: Een leeg huis en De val.
Samenvatting:
Het verhaal begint als de Duitse troepen de stad Breda binnentrekken, waardoor iedereen wordt ge?vacueerd. Zo ook het joodse gezin Minco, dat bestaat uit: vader en moeder Minco en hun dochter Marga. Hun andere twee kinderen: Dave en Betsie bevinden zich op dat moment in Amsterdam.
Vanaf de inval van de Duitsers breken er spannende tijden aan voor het gezin, omdat de kans om opgepakt te worden erg groot is. Het gezin beluit voorlopig nog niet onder te duiken, in tegenstelling tot de meeste andere joodse gezinnen. Ook weten ze verschillende oproepen tot bijvoorbeeld arbeidsdienst te ontlopen. In Amsterdam wordt Bettie opgepakt tijdens een razzia. Ze stuurt al snel een kaart dat het goed gaat, maar later horen de Minco=s van een kennis dat ze naar een concentratiekamp is afgevoerd. Ze zien haar nooit meer terug.
Maar na een tijd moeten vader en moeder Minco toch naar Amsterdam verhuizen en in het Judenviertel=, een getto, gaan wonen. Marga en Dave krijgen een doktersattest dat ze ziek zijn en Lotte, de vrouw van Dave, mag hen blijven verzorgen.
Op een dag besluit Marga haar ouders in Amsterdam op te zoeken en doet dat ook. Maar als ze eenmaal weer terug bij haar ouders is, beginnen de Duitsers massaal met het oppakken van Joden. Ook vader en moeder Minco worden opgepakt, terwijl Marga weet te ontsnappen. Ze gaat terug naar haar broer en zus en duikt samen met hen onder in Utrecht. Als ze samen terug willen gaan naar Amsterdam, worden Dave en Lotte opgepakt. Marga staat er nu alleen voor. Ze weet toch nog bij mensen onder te duiken tot aan het einde van de oorlog. Het enige familielid dat dan nog leeft is haar oom, die met een niet-Joodse vrouw is getrouwd, maar ook die sterft al snel. Marga weet dat ze al haar familie nooit meer terug zal zien.
Genre:
Psychologische oorlogsroman
Thema:
De lotgevallen en grotendeelse ondergang van een joods gezin in Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
Motieven:
Leidmotieven: steeds weer verhuizen, het joodse geloof Literair-historisch motief: ondergang van de Joden in de Tweede Wereldoorlog
Opbouw:
Het verhaal is te onderscheiden in drie onderdelen.
Het eerste deel bestaat uit de eerste twee hoofdstukken die het voorspel tot de gebeurtenissen vormen. (mei 1940-april 1941)
Het tweede deel loopt van hoofdstuk 3 tot en met hoofdstuk 17. Hierin wordt de tijd van de felste jodenvervolging (april 1942-mei 1943) beschreven. De hoogtepunten hierin zijn het wegvallen van Bettie (hoofdstuk 6), de ouders (hoofdstuk 15) en Dave en Lotte (hoofdstuk 17).
Het derde deel loopt van hoofdstuk 18 tot de epiloog. In dit gedeelte staat de hoofdpersoon alleen.
Personages:
De hoofdpersoon is de schrijfster zelf, Marga Minco. Ze is een evenwichtig joods meisje dat niemand tot last wil zijn en dat ook niet is. De emoties die het gevolg zijn van de oorlog verwerkt ze in zichzelf. Ze is erg zelfstandig en het enige round-character in het verhaal. De ouders van Marga zijn vrome Joden die ondanks de oorlog de joodse tradities in ere houden. Haar vader is erg optimistisch omdat hij gelooft dat de Duitsers hen niets zullen doen en dat alles wel goed zal komen.
Dave, de broer van Marga, en zijn vrouw Lotte proberen alles om uit de handen van de Duitsers te blijven wat uiteindelijk niet lukt.
Over Marga=s zus Bettie wordt weinig vertelt omdat ze al vroeg in het verhaal wordt opgepakt.
De ouders, Dave, Lotte en Bettie zijn allen flat-characters.
Er zijn nog wel meerdere personen waar wat over vertelt wordt (haar oom en zijn vrouw bijvoorbeeld) maar die worden te vaag omschreven om ze te kunnen karakteriseren.
Opvallend bij alle personages die hierboven beschreven zijn, is de onwetendheid die ze over de oorlog hebben. (Bijvoorbeeld tijdens het opnaaien van de sterren)
Tijd:
Het verhaal speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De vertelde tijd is vijf jaar (van het begin van de oorlog in 1940 tot het eind ervan in 1945). De verteltijd is korter dan de verhaaltijd.
Het tijsverloop is chronologisch met een behoorlijk aantal flash-backs, waarin Marga terug denkt aan de voor-oorlogse tijd.
Als tijdsperspectief hebben we te maken met een vision par derri?re. Toch vertelt de ik-persoon (Marga) soms als een vertellend-ik en soms als een belevend-ik.
Perspectief en vertelsituatie:
Ik-vertelsituatie (Marga)
Ruimte:
Het verhaal speelt zich af in de plaatsen Amsterdam, Utrecht en Breda. De ruimtes worden niet uitvoerig beschreven.
Taalgebruik en stijl:
Het verhaal is in het alledaagse Nederlands geschreven en er komt geen dialect in voor. De schrijfster maakt gebruik van korte zinnen en vertelt het verhaal sober
2. Persoonlijke tekstbeleving
Het thema van Het Bittere Kruid= spreekt me op zich wel aan, maar de manier waarop het onder woorden wordt gebracht had van mij toch wat dramatischer mogen zijn. Ik vind namelijk dat het verhaal nogal erg afstandelijk is geschreven en dat het moeilijk is om met de schrijfster mee te leven, want het lijkt wel alsof ze gevoelloos is voor al dat verschrikkelijke wat haar overkomt.
De gebeurtenissen zijn goed beschreven, maar het is zoals ik eerder al vermelde moeilijk om je erin in te leven omdat het zo afstandelijk geschreven is. Echt spannend vond ik ze ook niet, omdat de ik-persoon vaak van tevoren al beschreef wat er gebeurde en vervolgens pas wat hieraan vooraf ging. Ondanks dat het moeilijk was je in te leven, vond ik de gebeurtenissen toch wel aangrijpend. Dit omdat in Het Bittere kruid= weer eens beschreven wordt hoe zwaar de Joden het in de Tweede Wereldoorlog hebben gehad.
De opbouw van het verhaal is erg overzichtelijk. De flash-backs die mij vaak in een verhaal storen, zijn helder, duidelijk en geven je goed beeld van hoe de oorlog het alledaagse leven van het gezin Minco veranderde (in negatieve zin).
De personages zijn redelijk goed op mij overgekomen en ik vind het knap en dapper dat ze de oppakking door de Duitsers zo lang uit hebben kunnen stellen. Sommige figuren hadden toch wel iets duidelijker beschreven mogen worden. Zo weet ik nog steeds niet wat voor iemand Bettie was en waarom zij niet bij het gezin woonde. Verder vind ik jammer dat de schrijfster de emoties van de personen niet of nauwelijks heeft beschreven, om het nog aangrijpender te maken.
De stijl waarin het boek is geschreven vond ik zeer goed. Door het gebruik van vooral korte zinnen en het ontwijken van moeilijke worden door Minco, is het verhaal erg makkelijk leesbaar. Ook het taalgebruik vind ik goed: normaal nuchter Nederlands waar geen dialect in voorkomt misverstanden tussen de schrijfster en de lezer.
Samengevat vond ik Het Bittere Kruid= een matig boek. Wat ik vooral mis in dit boek zijn de spanning, de emoties, en dialogen. Als ik het vergelijk met andere oorlogsromans, blijken deze toch meer spanning te bevatten. Zo vond ik Wierook en tranen= van Ward Ruijslink een zeer goed boek omdat hierin doordat hierin veel spanning zat en de hoofdpersoon zijn gevoelens beter uitte. Door het uiten van emoties van een persoon in een verhaal, leer je hem beter kennen. En dat vond ik het probleem in Het Bittere Kruid=: Je wist niet hoe Marga zich op een bepaald moment voelde. Je wist dus niet precies hoe ze echt was.
3. Achtergrondinformatie
Het bittere kruid is een van de vele boeken die over de Tweede Wereldoorlog is veschenen. Je kunt het indelen bij De nacht der Girondijnen en Kinderjaren. Tegenover deze titels staan boeken als De donkere kamer van Damokles en De aanslag.
De groep waartoe Het bittere kruid hoort, bestaat uit werke die de ondergang van de joodse bevolking als onderwerp hebben en voor het merendeel zijn geschreven door overlevenden die bij deze ondergang betrokken zijn.
4. Secundaire literatuur
Een aantal voorbeelden hiervan zijn:
S. Dresden, De literaire getuige
Pierre H. Dubois, Een rimpelloze put van verdriet
Kees fens, Kleine kriniek der Jodenvervolging
J. Greshoff, Een klein boek dat groot is
Ed Hoornik, Een schrijnende komiek
C.J. Kelk, het bittere kruid
Gerrit Kouwenaar, het bittere kruid van Marga Minco
Door mij geraadpleegde secundaire literatuur:
Lexicon van literaire werken
Interne-sites:
http//digischool.bart.nl
http//www.dds.nl/~school