Werkstuk: Alexander de Grote
1. Prooimion (inleiding) (Diodoros, XVII, 1,3- 5)
In korte tijd heeft deze koning grote daden verricht, en door zijn bijzondere intelligentie en dapperheid overtrof hij met de grootheid van zijn activiteiten alle koningen, die sinds eeuwen door de herinnering overgeleverd zijn. Want omdat hij in 12 jaar tijd niet weinig gebieden van Europa aan zich had onderworpen en bijna geheel Azi?, verkreeg hij begrijpelijkerwijs zijn roemvolle reputatie, die kan wedijveren met de oude helden en halfgoden.
Maar heus, het is voor ons niet noodzakelijk om in onze inleiding vooruit te lopen op ??n van de successen van deze koning. Want de daden zelf zullen stuk voor stuk voldoende de grootheid van zijn reputatie onthullen. Alexander nu kreeg, aan vaderszijde afstammend van Herakles, en aan moederszijde van de Aiakiden, het karakter en de kwaliteit in overeenstemming met de roem van zijn voorouders.
2. De afstammeling van Alexander (Ploutarchos, 2)
De bruid nu droomde voor de nacht, waarin ze in de slaapkamer seksuele omgang hadden, dat er na een donderslag een bliksem in haar buik was ingeslagen en dat er vanuit de wond veel vuur was ontstoken, dat zich vervolgens in vlammen splijtend overal heen snel verspreidde en verdween. En Filippos zag een tijdje na de bruiloft een droom, waarin hijzelf een zegelring met kracht op de buik van zijn buik drukte. En het snijwerk van de ring had, naar hij meende, de afbeelding van een leeuw. Terwijl de andere zieners een negatief oordeel over het droombeeld hadden, omdat volgens hen Filippos zijn vrouw beter in de gaten moest houden, zei Aristander van Telmessos dat diens echtgenote zwanger was. Want dat er geen lege ruimte verzegeld was. En dat ze zwanger was van een moedige zoon met het karakter van een leeuw. Er werd ook eens, toen Olympias lag te slapen, een slang gezien in de lengte uitgestrekt lang haar lichaam. En men zegt dat dat vooral de liefde en de begeerte van Filippos deed bekoelen, zodat hij ook niet vaak meer naar haar toe kwam om met haar te slapen, ofwel omdat hij bepaalde betoveringen bij hem vreesde en tovermiddelen van zijn vrouw, ofwel, omdat hij zich afkeerde met de omgang met haar in de overtuiging dat zij met een machtiger wezen seks had.
3. Het paard Boukefalas (Ploutarchos,6)
Toen Filoneikos uit Thessali? Boukefalas als koopwaar voor Filippos had meegebracht voor een prijs van 13 talenten en ze afgedaald waren naar de vlakte om het paard te keuren, wekte het de indruk moeilijk te zijn en uiterst onhandelbaar, dat het geen berijder bij zich toeliet en niet luisterde naar een stemgeluid van ??n van de metgezellen van Filippos, maar zich verzette tegen allen. En toen Filippos zich ontevreden toonde en opdracht gaf het weg te voeren, omdat het volkomen wild en ontembaar zou zijn, was Alexander daar en zei: ?Wat een paard verliezen ze, omdat ze uit onervarenheid en lafheid niet in staat zijn er mee om te gaan.?
Aanvankelijk tenminste zweef Filippos. Maar toen hij (A) alsmaar opmerkingen maakte en zich verontwaardigd gedroeg zei hij: ?Heb jij kritiek op oudere mensen, omdat je denkt dat je er zelf meer vanaf weet, of beter met een paard kunt omgaan?? ?Tenminste met dat paard,? zei hij, ?zou ik betere dan een ander kunnen omgaan.? ?Maar als je het niet kunt hanteren, welke genoegdoening zul je dan bieden voor je onbezonnenheid?? ?Dan zal ik bij Zeus,? zei hij, ?de prijs van het paard betalen.? Nadat ze in gelach waren uitgebarsten, en ze vervolgens met elkaar een weddenschap om het geldbedrag hadden gesloten, rende hij meteen naar het paard, nam de teugel in de hand en liet het omkeren inde richting van de zon, zoals duidelijk is, omdat hij gemerkt had, dat het in verwarring gebracht werd, als het zijn schaduw naar voren zag vallen en voor zich uit heen en weer bewoog. Daarna rende hij er een klein stukje strelend naast, maar toen hij zag dat het zich oplaadde met energie en geesteskracht, wierp hij kalm zijn mantel af en met een sprong omklemde hij stevig het paard. Nadat hij met de teugel zachtjes het bit had aangetrokken, hield hij het zonder te slaan en zonder de mond kapot te scheuren in toom. En toen hij gezien had dat het paard zijn dreigende houding had laten varen en er hevig naar verlangde om te rennen, liet hij de teugels vieren en joeg het voort, terwijl hij zich al bediende van een stevigere aansporing en slaan met de voet. Eerst waren de metgezellen van Filippos angstig en stil. Maar toen hij de bocht genomen had, en zich met recht trots en verheugd omdraaide, juichten alle anderen, maar men zegt dat zijn vader uit vreugde ook een beetje huilde en, nadat hij was afgestegen, zijn hoofd gekust had en zei: ?Zoon, zoek een koninkrijk dat even groot is als jezelf. Want Macedoni? is niet groot genoeg voor jou.?
4. Diogenes van Sinope (Ploutarchos, 14)
Toen de Grieken zich op de Isthmos verzameld hadden, en besloten hadden om met Alexander naar Perzi? op te trekken, werd hij uitgeroepen tot aanvoerder. En omdat zowel vele staatslieden als filosofen hem tegemoet gegaan waren en hem feliciteerden, hoopte hij dat ook Diogenes van Sinope hetzelfde zou doen, aangezien hij in de omgeving van Korinthe verbleef. En toen hij, zich allerminst bekommerend om Alexander, zich ophield in Kraneion, ging hij zelf naar hem toe en hij lag daar toevallig in de zon. Hij ging wel een beetje rechtop zitten, bij de nadering van zoveel mensen, en hij richtte de blik strak op Alexander. Toen die hem, na hem begroet en toegesproken te hebben, vroeg, of hij toevallig iets nodig had, zei hij: ?Ga eens een beetje weg uit de zon.? Men zegt, dat naar aanleiding hiervan Alexander zo onder de indruk was en zo verbaasd, omdat hij met minachting behandeld was, over het hoogmoedige gedrag en de grote ?uitstraling? van de man dat hij, terwijl zijn metgezellen, toen ze weggingen, hem uitlachten en bespotten, zei: ?Eerlijk waar, als ik geen Alexander was, zou ik Diogenes kunnen zijn.?
5. Het orakel van Delphi (Ploutarchos, 14)
Omdat hij de god wilde raadplegen over de expeditie ging hij naar Delphi. En omdat het toevallig ongeluksdagen waren, waarop het niet de gewoonte is orakels te geven, stuurde hij eerst een bode om de priesters te hulp te roepen. Maar toen die weigerde en zich beriep op de wet, ging hij zelf naar boven en trachtte hij haar met geweld haar naar de tempel te slepen.
En alsof ze gezwicht was voor zijn doortastend optreden zei ze: ?Jij bent onoverwinnelijk, zoon.? Toen Alexander dat hoorde zei hij dat hij geen behoefte meer had aan een andere voorspelling maar dat hij het orakel dat hij wilde van haar had gekregen. En hij zich gereed maakte voor de expeditie had hij de indruk andere tekenen van de godheid te krijgen. En in het bijzonder scheidden het houten beeld van Orpheus in de buurt van Leibethra (het was van cyprushout) veel zweet af omstreeks die dagen. En terwijl allen bang waren voor het teken, spoorde Aristander aan om gerust te zijn, omdat volgens hem Alexander bezongen van de dichters en musici, als ze hem bezingen.
6. De lier van Paris (Ploutarchos, 15)
Toen Alexander land inwaarts naar Ilion gegaan was, offerde hij aan Athene en plengde hij voor de helden. Nadat hij de grafsteen van Achilles met olie haf ingesmeerd en samen met zijn kameraden naakt, zoals de gewoonte is, had hardgelopen, bekranste hij hem en prees hem gelukkig, omdat hij tijdens zijn leven een trouwe vriend en na zijn dood een grote heraut had getroffen. Toen iemand hem bij het rondlopen in en het bekijken van de bezienswaardigheden van de stad === of hij de lier van Alexander wilde zien zei hij dat hij daar in allerminst ge?nteresseerd was maar dat hij die van Achilles zocht, waarmee die de roemrijke daden en handelingen van de goede mannen bezong.
7. De Gordiaans knoop (Arrianos, II, 3, 1- 8)
a. Alexander arriveert in Gordion
Toen Alexander in Gordion gearriveerd was, maakte zich het verlangen van hem meester om omhoog te gaan naar de burcht, waar zich het paleis bevond van Gordios en van zijn zoon Midas, om de wagen van Gordios te zien en de knoop van het juk van de wagen.
b. De oplossing van het probleem
De knoop was van bast van een kornoeljeboom en daaraan scheen geen eind en geen begin te zijn, en toen Alexander niet in staat was iets te bedenken om de knoop los te maken, en hij niet wilde toelaten dat hij niet losgemaakt was, heeft hij, zo zeggen sommigen, met een slag van zijn zwaard de knoop doorgehakt, en gezegd: ?Hij is los. Maar Aristobolous zegt dat hij de pin van de disselboom verwijderd had, een bout die dwars door de disselboom heen geslagen was en de knoop bij elkaar hield en het juk uit de disselboom getrokken had. Hoe de zaken eigenlijk met betrekking tot deze knoop uitgevoerd zijn door Alexander, kan ik niet met stelligheid bevestigen. Hij en zijn gevolg verwijderden zich daarna van de wagen, in de overtuiging dat het orakel mat het oog op het losmaken van de knoop was uitgekomen. En inderdaad betuigden in die nacht donderslagen en een lichtflits uit de hemel bijval. Ook daarom offerde Alexander op de volgende dag aan de goden die de tekenen en het losmaken van de knoop geopenbaard hadden.
8. De arts Filippos (Arrianos, II, 4, 7- 11)
a. Alexander wordt ziek
Alexander werd, zoals door Aristobolous is meegedeeld door vermoeidheid ziek, maar anderen zeggen da hij in de rivier de Kydnos gesprongen is en daarin gezwommen heeft, uit verlangen naar het water, omdat hij zweette en door de hitte bevangen was. De Kydnos stroomt midden door de stad. En aangezien zijn bronnen ontspringen in het Taurosgebergte en de rivier door een zuivere streek stroomt, is het water koud en zuiver.
Dus zou Alexander door kramp bevangen zijn en door hevige koortsaanvallen en voortdurende slapeloosheid. De andere artsen meenden dat hij niet lang meer te leven had, maar Filippos van Akarnani?, ook een arts, die omging met Alexander en zeer betrouwbaar was in zaken die te maken hebben met geneeskunst en ook wat het overige betreft niet zonder reputatie in het leger was, wilde Alexander purgeren met een geneesmiddel. En hij (A) verzocht hem te purgeren.
b. De brief
En terwijl hij dan de beker klaar maakte, werd Alexander in die tussentijd een brief aangereikt van Parmenion, waarin stond dat hij moest oppassen voor Filippos, want hij hoorde dat hij door Dareios was omgekocht met beloningen om Alexander met een geneesmiddel te doden (=vergif). Nadat hij de brief gelezen had en had hij met die brief nog in zijn handen de beker aangenomen waarin het geneesmiddel zat, en de brief aan Filippos gegeven om hem te lezen. En tegelijkertijd dronk Alexander en las Filippos de mededelingen van Parmenion. Filippos liet meteen blijken dat het met het geneesmiddel wel goed zat. Want hij toonde zich niet uit het lood geslagen naar aanleiding van de brief, maar hij spoorde Alexander slechts aan om ook verder in hem te geloven bij alles wat hij zou opdragen. Want dat hij gered zou worden als hij hem zou gehoorzamen. En hij liet zich purgeren en zijn ziekte nam in hevigheid af, en hij toonde aan Filippos, dat hij voor hem een betrouwbare vriend, en aan de anderen uit zijn omgeving, dat hij juist voor zijn vrienden niet gevoelig voor argwaan was en opgewassen tegen het sterven.
9. De tent van Dareios (Ploutarchos, 20)
Nadat hij een schitterende overwinning behaald had en meer dan 110.000 van zijn vijanden uitgeschakeld, nam hij Dareios niet gevangen ?die had nl. voor zijn vlucht 4 of 5 stadi?n voorsprong gekregen -, maar legde wel de hand op diens strijdwagen en boog, waarna hij terugkeerde. Ook trof hij de Macedoni?rs aan, terwijl ze de rest van de rijkdommen, een overweldigende massa, uit het Perzische legerkamp aan het plunderen waren, hoewel slechts lichtgewapenden aan de strijd hadden deelgenomen en ze het grootste gedeelte van hun bagage in Damascus hadden achtergelaten. Maar ze hadden voor hem de tent van Dareios gereserveerd, die rijkelijk voorzien was van een schitterende hofhouding, voorraad en veel geld.
Hij legde dan meteen zijn wapenrusting af, ging naar het bad en zei: ? Laten we gaan om het zweet van de strijd af te wassen in het bad van Dareios.? Waarop iemand van zijn kameraden zei: ?Bij Zeus, nee, liever in het bad van Alexander. Want het bezit van de overwonnenen moet het bezit van de overwinnaar zijn en ook zo genoemd worden.? En toen hij grote metalen bekers zag en water emmers, kuipen en olieflesjes, alles van goed en bijzonder fraai bewerkt ?de badruimte rook onuitsprekelijk lekker door specerijen en parfums ? en hij vandaar uit in een tent kwam, die door zijn hoogte, grootte en pracht van bedden, tafels en maaltijden een bewonderenswaardig schouwspel bood, keek hij naar zijn kameraden en zei: ? Dat hield, ogenschijnlijk, het koningschap in.?
10. Alexander respect voor vrouwen (Arrianos, II, 12,3- 8)
a: De krijgsgevangen
En hij verwaarloosde de moeder van Dareios en ook diens vrouw of z?n kinderen niet. Maar sommige van hen, die de lotgevallen van Alexander hebben beschreven, zeggen dat hij in die bewuste nacht, waarin hij terugkeerde van de achtervolging van Dareios, nadat hij gearriveerd was in de tent van Dareios, geweeklaag van vrouwen en ander dergelijk rumoer niet ver van de tent hoorde. Hij informeerde dan wie de vrouwen waren en waarom ze zo dichtbij hun tent opsloegen: en iemand had gerapporteerd: Koning, de moeder en de vrouw van Dareios en de kinderen jammeren het uit in de veronderstelling dat Dareios dood is, omdat hun gerapporteerd werd dat u de boog van Dareios hebt en de koninklijke kaftan en dat het schild van Dareios is teruggebracht.
Toen Alexander dat gehoord had, had hij Leonnatos, ??n van zijn makkers, naar hen gestuurd met de opdracht mee te delen dat Dareios leefde en dat hij op de vlucht zijn wapens en zijn kaftan in z?n strijdwagen had achtergelaten en dat Alexander alleen die dingen in z?n bezit had. En nadat Leonnatos in de tent gearriveerd was, bracht hij de mededelingen over Dareios en (hij zei ook) dat Alexander de koninklijke hofhouding aan hen toestond evenals het andere koninklijke eerbetoon en de aanspreking koningin en prinses, omdat de oorlog tegen Dareios voor hen niet was ontstaan wegens vijandschap, maar dat er op wettige wijze onophoudelijk oorlog gevoerd was om de heerschappij over Azi?.
b: Het goede karakter van Alexander
Dat delen Ptolemaios en Aristoboulos mee. Er gaat een verhaal dat ook Alexander zelf op de volgende dag samen met Hefaistion, als enige van zijn makkers, naar binnen gegaan is. En dat de moeder van Dareios, omdat ze niet goed wist wie van hen beiden de koning was- want ze waren beiden gekleed in dezelfde tooi- op Hefaistion is afgegaan en voor hem een voetval deed, omdat die belangrijker leek. Toen Hefaistion terugweek en iemand van haar gevolg, wijzend op Alexander, zei dat hij Alexander was, (ze zeggen) dat zij zich schamend voor haar vergissing terugweek. Maar dat Alexander zei dat zij zich niet vergiste, want dat ook hij (Hef.) Alexander was. En dat heb ik niet genoteerd als waar, maar ook niet als volkomen onwaar. Maar indien het zo gebeurd is, prijs ik Alexander wegens zijn medelijden tegenover de vrouwen wegens zijn trouw en het eerbewijs aan zijn makker. Indien het de auteurs geloofwaardig toe schijnt, dat Alexander dit zou hebben gedaan en gezegd, prijs ik ook op grond daarvan Alexander.
11. De stichting van Alexandri? (Ploutarchos, 26)
a: De houten kist
Toen er een houten kist bij hem gebracht was, die kostbaarder toescheen dan wat dan ook aan hen die verantwoordelijk voor de bezittingen en de bagage Dareios waren, vroeg hij zijn vrienden, wat ze het meest de moeite waard vonden daarin te deponeren.
En toen velen vele dingen noemden, zei hij zelf dat hij daarin voor zichzelf de Ilias zou deponeren en bewaren. Ook dat hebben niet weinigen van de betrouwbare schrijvers verzekerd. En als waar is, wat juist Alexandrijnen beweren, vertrouwend op Herakleides, dan begeleidde blijkbaar Homerus niet nutteloos en niet zonder een bijdrage te leveren hem op zijn veldtocht.
b: De droom
Ze zeggen nl. dat hij na de verovering van Egypte een grote en dichtbevolkte Griekse stad wilde stichten en die voorzien van zijn naam achterlaten. Op aanwijzing van zijn bouwmeesters mat hij een locatie, zo groot als nog nooit tevoren, en liet die omheinen. Vervolgens zag hij, toen hij ?s nachts lag te slapen, een wonderlijke droom. Een man met wel zeer grijs haar, en een eerbiedwaardig uiterlijk scheen bij hem te komen staan en de volgende woorden te zeggen: ?Vervolgens is er een eiland, in hevig klotsende zee, v??r Egypte. Ze noemen het Pharos.? Dus stond hij meteen op en ging naar Pharos, dat toen nog een eiland was, een beetje boven de Kanopische Nijlmond, maar nu door een dam is verbonden met het vasteland. Toen hij daar een plek zag, die uitmuntte door een goede ligging, gaf hij, nadat hij gezegd had dat Homerus dus wat het overige betreft bewonderenswaardig was en bovendien een zeer bekwame bouwheer, opdracht om het plan te schetsen van de stad en het aan te passen aan de locatie.
12. De begroeting door de god Ammon (Ploutarchos, 27, 5- 9)
Toen hij door de woestijn getrokken was, verwelkomde de priester van Ammon hem namens de god als namens een vader. Hij vroeg of niet iemand van de moordenaars van zijn vader aan hem ontkomen was. En toen de priester hem verzocht had te zwijgen ?hij had nl. geen sterfelijke vader-, veranderde hij van vraag en informeerde naar de moordenaars van Filippos, of hij zich volledig op allen gewroken had. Daarna vroeg hij met betrekking tot de heerschappij, of Ammon hem toestond om heer en meester over alle mensen te worden. En nadat de god in een orakel niet alleen geantwoord had dat hij dat toestond, maar ook dat Filippos volledig genoegdoening gekregen had, begiftigde hij de god met schitterende wijgeschenken en de mensen met geld.
Dat schrijven de meesten over de orakels. Maar zelf zegt Alexander in een brief aan zijn moeder dat hij enkele geheimen orakeluitspraken gekregen had, die hij na zijn terugkeer persoonlijk alleen aan haar zou meedelen. Sommigen beweren dat de priester, toen hij met enige vriendelijkheid in het Grieks ????????? tegen hem wilde zeggen, bij de laatste van de klanken door een verkeerde uitspraak de sigma uitsprak (door i.p.v. de ? de ? te gebruiken) en gezegd had ??????????? , en dat de verkeerde uitspraak tot vreugde van Alexander geweest was, en dat het verhaal zich verspreidde, als zou de god hem aangesproken hebben als ???????????? (zoon van Zeus).
13. Roxane (Arrianos, IV, 19, 4- 6)
Bij die gelegenheid werden van vele anderen vrouwen en kinderen gevangen genomen, evenals de vrouw van Oxyartes en z?n kinderen. Welnu, ook had Oxyartes een maagdelijke dochter op huwbare leeftijd. Haar naam was Roxane, vanwie degenen die met Alexander optrokken beweren dat zij inderdaad als de mooiste van de Aziatische vrouwen gezien werd, althans na de vrouw van Dareios. En toen hij haar gezien had, was Alexander verliefd op haar geworden. Verliefd als hij was wilde hij haar niet verkrachten als een krijgsgevangene, want hij vond het niet beneden zijn stand om haar te huwen. Ook die daad van Alexander prijs ik meer dan dat ik het afkeur.
Maar tot de vrouw van Dareios, die echt de mooiste van de vrouwen in Azi? genoemd werd, voelde hij zich ofwel niet aangetrokken, ofwel hij beheerste zichzelf, hoewel hij jong was en het meest op het hoogtepunt van zijn succes stond, wanneer de mensen zich baldadig gedragen. Maar hij had respect voor haar en ontzag haar, waarbij hij een grote zelfbeheersing aan de dag legde en tegelijk een niet ongepast streven naar een goede reputatie.
14. Respect voor elkaar ( )
En verder doet ook het verhaal sterk de ronde dat kort na de strijd, die bij Issos tussen Dareios en Alexander plaatsvond, de eunuch, die de bewaker van zijn vrouw was, na te zijn weggelopen naar Dareios kwam. En toen Dareios hem zag, informeerde hij eerst of zijn dochters, zijn vrouw en zijn moeder nog leefden. En toen hij vernam dat ze in leven waren en ???????????? genoemd werden en dat de hofhouding, die zij ook aan het hof van Dareios erop na gehouden hadden, zich nog in hun entourage bevond, vroeg hij daarna weer of zijn vrouw hem trouw was. Toen hij vernomen had dat ze hem trouw bleef, vroeg hij verder of haar niet een verkrachting door Alexander overkomen was. En de eunuch zei onder ede: ?Koning, uw vrouw bevindt zich voor u in zo?n toestand, zoals u haar hebt achtergelaten. En Alexander is de beste van de mannen, en een toonbeeld van ingetogenheid.? Na deze woorden strekte Dareios zijn handen uit naar de hemel en hij bad als volgt: ? Welaan koning Zeus, die zorgt voor het regelen van de zaken van koningen onder de mensen, u moet nu vooral voor mij de heerschappij over Perzen en Meden, zoals u die ook eens hebt verleend, beschermen. Maar als ik wat u betreft niet langer meer koning van Azi? ben, dan moet u aan niemand anders dan aan Alexander mijn macht overgeven.? Zo wordt dus ook niet door de vijanden vergeten, hoe ingetogen zijn daden waren. En toen Oxyartes gehoord had dat zijn kinderen gevangen gehouden werden en hij ook over zijn dochter Roxane gehoord had dat Alexander zich om haar bekommerde, vatte hij moed en kwam naar Alexander en hij werd door hem behandeld met respect, zoals logisch is bij zo?n gelukkige gebeurtenis.
15. De dood van Alexander ( )
Toen zij er met klem op aandrongen om met alle spoed aan de goden royale offers te brengen, werd hij uitgenodigd om ??n van zijn vrienden, Medios uit Thessali?, naar een drinkgelag te komen. En nadat hij daar gretig veel ongemengde wijn tot zich genomen had, vulde hij ter ere van Herakles? sterven een grote beker en dronk die geheel leeg. Maar plotseling, alsof hij door een krachtige slag getroffen was, uitte hij weeklagend een luide schreeuw en door zijn vrienden ondersteunt werd hij weggebracht. En meteen legden degenen die belast waren met de verpleging hem neer en ze hielden met zorg de wacht. Toen de pijn erger werd en de dokters bijeengeroepen waren, was niemand in staat hem te helpen en gekweld door vele beproevingen en verschrikkelijke pijnen deed hij, omdat hij wanhoopte aan zijn leven, zijn ring af en gaf die aan Perdikas. En toen zijn vrienden vroegen: ?Aan wie laat jij het koningschap na?? , zei hij: ?Aan de beste.? En hij voegde er aan toe- dit als zijn laatste woord uitsprekend- dat allen die de hoogste rang bekleedden van zijn vrienden voor hem een grote wedstrijd, die hoorde bij het begrafenisceremonieel zouden aangaan.
Hij stierf dan op de eerder vermelde wijze, nadat hij twaalf jaren en zeven maanden koning geweest was en de grootste daden verricht had, niet alleen van degenen die voor hem koning geweest waren, maar ook van degenen die het later zouden worden tot het leven in onze tijd.
In korte tijd heeft deze koning grote daden verricht, en door zijn bijzondere intelligentie en dapperheid overtrof hij met de grootheid van zijn activiteiten alle koningen, die sinds eeuwen door de herinnering overgeleverd zijn. Want omdat hij in 12 jaar tijd niet weinig gebieden van Europa aan zich had onderworpen en bijna geheel Azi?, verkreeg hij begrijpelijkerwijs zijn roemvolle reputatie, die kan wedijveren met de oude helden en halfgoden.
Maar heus, het is voor ons niet noodzakelijk om in onze inleiding vooruit te lopen op ??n van de successen van deze koning. Want de daden zelf zullen stuk voor stuk voldoende de grootheid van zijn reputatie onthullen. Alexander nu kreeg, aan vaderszijde afstammend van Herakles, en aan moederszijde van de Aiakiden, het karakter en de kwaliteit in overeenstemming met de roem van zijn voorouders.
2. De afstammeling van Alexander (Ploutarchos, 2)
De bruid nu droomde voor de nacht, waarin ze in de slaapkamer seksuele omgang hadden, dat er na een donderslag een bliksem in haar buik was ingeslagen en dat er vanuit de wond veel vuur was ontstoken, dat zich vervolgens in vlammen splijtend overal heen snel verspreidde en verdween. En Filippos zag een tijdje na de bruiloft een droom, waarin hijzelf een zegelring met kracht op de buik van zijn buik drukte. En het snijwerk van de ring had, naar hij meende, de afbeelding van een leeuw. Terwijl de andere zieners een negatief oordeel over het droombeeld hadden, omdat volgens hen Filippos zijn vrouw beter in de gaten moest houden, zei Aristander van Telmessos dat diens echtgenote zwanger was. Want dat er geen lege ruimte verzegeld was. En dat ze zwanger was van een moedige zoon met het karakter van een leeuw. Er werd ook eens, toen Olympias lag te slapen, een slang gezien in de lengte uitgestrekt lang haar lichaam. En men zegt dat dat vooral de liefde en de begeerte van Filippos deed bekoelen, zodat hij ook niet vaak meer naar haar toe kwam om met haar te slapen, ofwel omdat hij bepaalde betoveringen bij hem vreesde en tovermiddelen van zijn vrouw, ofwel, omdat hij zich afkeerde met de omgang met haar in de overtuiging dat zij met een machtiger wezen seks had.
3. Het paard Boukefalas (Ploutarchos,6)
Toen Filoneikos uit Thessali? Boukefalas als koopwaar voor Filippos had meegebracht voor een prijs van 13 talenten en ze afgedaald waren naar de vlakte om het paard te keuren, wekte het de indruk moeilijk te zijn en uiterst onhandelbaar, dat het geen berijder bij zich toeliet en niet luisterde naar een stemgeluid van ??n van de metgezellen van Filippos, maar zich verzette tegen allen. En toen Filippos zich ontevreden toonde en opdracht gaf het weg te voeren, omdat het volkomen wild en ontembaar zou zijn, was Alexander daar en zei: ?Wat een paard verliezen ze, omdat ze uit onervarenheid en lafheid niet in staat zijn er mee om te gaan.?
Aanvankelijk tenminste zweef Filippos. Maar toen hij (A) alsmaar opmerkingen maakte en zich verontwaardigd gedroeg zei hij: ?Heb jij kritiek op oudere mensen, omdat je denkt dat je er zelf meer vanaf weet, of beter met een paard kunt omgaan?? ?Tenminste met dat paard,? zei hij, ?zou ik betere dan een ander kunnen omgaan.? ?Maar als je het niet kunt hanteren, welke genoegdoening zul je dan bieden voor je onbezonnenheid?? ?Dan zal ik bij Zeus,? zei hij, ?de prijs van het paard betalen.? Nadat ze in gelach waren uitgebarsten, en ze vervolgens met elkaar een weddenschap om het geldbedrag hadden gesloten, rende hij meteen naar het paard, nam de teugel in de hand en liet het omkeren inde richting van de zon, zoals duidelijk is, omdat hij gemerkt had, dat het in verwarring gebracht werd, als het zijn schaduw naar voren zag vallen en voor zich uit heen en weer bewoog. Daarna rende hij er een klein stukje strelend naast, maar toen hij zag dat het zich oplaadde met energie en geesteskracht, wierp hij kalm zijn mantel af en met een sprong omklemde hij stevig het paard. Nadat hij met de teugel zachtjes het bit had aangetrokken, hield hij het zonder te slaan en zonder de mond kapot te scheuren in toom. En toen hij gezien had dat het paard zijn dreigende houding had laten varen en er hevig naar verlangde om te rennen, liet hij de teugels vieren en joeg het voort, terwijl hij zich al bediende van een stevigere aansporing en slaan met de voet. Eerst waren de metgezellen van Filippos angstig en stil. Maar toen hij de bocht genomen had, en zich met recht trots en verheugd omdraaide, juichten alle anderen, maar men zegt dat zijn vader uit vreugde ook een beetje huilde en, nadat hij was afgestegen, zijn hoofd gekust had en zei: ?Zoon, zoek een koninkrijk dat even groot is als jezelf. Want Macedoni? is niet groot genoeg voor jou.?
4. Diogenes van Sinope (Ploutarchos, 14)
Toen de Grieken zich op de Isthmos verzameld hadden, en besloten hadden om met Alexander naar Perzi? op te trekken, werd hij uitgeroepen tot aanvoerder. En omdat zowel vele staatslieden als filosofen hem tegemoet gegaan waren en hem feliciteerden, hoopte hij dat ook Diogenes van Sinope hetzelfde zou doen, aangezien hij in de omgeving van Korinthe verbleef. En toen hij, zich allerminst bekommerend om Alexander, zich ophield in Kraneion, ging hij zelf naar hem toe en hij lag daar toevallig in de zon. Hij ging wel een beetje rechtop zitten, bij de nadering van zoveel mensen, en hij richtte de blik strak op Alexander. Toen die hem, na hem begroet en toegesproken te hebben, vroeg, of hij toevallig iets nodig had, zei hij: ?Ga eens een beetje weg uit de zon.? Men zegt, dat naar aanleiding hiervan Alexander zo onder de indruk was en zo verbaasd, omdat hij met minachting behandeld was, over het hoogmoedige gedrag en de grote ?uitstraling? van de man dat hij, terwijl zijn metgezellen, toen ze weggingen, hem uitlachten en bespotten, zei: ?Eerlijk waar, als ik geen Alexander was, zou ik Diogenes kunnen zijn.?
5. Het orakel van Delphi (Ploutarchos, 14)
Omdat hij de god wilde raadplegen over de expeditie ging hij naar Delphi. En omdat het toevallig ongeluksdagen waren, waarop het niet de gewoonte is orakels te geven, stuurde hij eerst een bode om de priesters te hulp te roepen. Maar toen die weigerde en zich beriep op de wet, ging hij zelf naar boven en trachtte hij haar met geweld haar naar de tempel te slepen.
En alsof ze gezwicht was voor zijn doortastend optreden zei ze: ?Jij bent onoverwinnelijk, zoon.? Toen Alexander dat hoorde zei hij dat hij geen behoefte meer had aan een andere voorspelling maar dat hij het orakel dat hij wilde van haar had gekregen. En hij zich gereed maakte voor de expeditie had hij de indruk andere tekenen van de godheid te krijgen. En in het bijzonder scheidden het houten beeld van Orpheus in de buurt van Leibethra (het was van cyprushout) veel zweet af omstreeks die dagen. En terwijl allen bang waren voor het teken, spoorde Aristander aan om gerust te zijn, omdat volgens hem Alexander bezongen van de dichters en musici, als ze hem bezingen.
6. De lier van Paris (Ploutarchos, 15)
Toen Alexander land inwaarts naar Ilion gegaan was, offerde hij aan Athene en plengde hij voor de helden. Nadat hij de grafsteen van Achilles met olie haf ingesmeerd en samen met zijn kameraden naakt, zoals de gewoonte is, had hardgelopen, bekranste hij hem en prees hem gelukkig, omdat hij tijdens zijn leven een trouwe vriend en na zijn dood een grote heraut had getroffen. Toen iemand hem bij het rondlopen in en het bekijken van de bezienswaardigheden van de stad === of hij de lier van Alexander wilde zien zei hij dat hij daar in allerminst ge?nteresseerd was maar dat hij die van Achilles zocht, waarmee die de roemrijke daden en handelingen van de goede mannen bezong.
7. De Gordiaans knoop (Arrianos, II, 3, 1- 8)
a. Alexander arriveert in Gordion
Toen Alexander in Gordion gearriveerd was, maakte zich het verlangen van hem meester om omhoog te gaan naar de burcht, waar zich het paleis bevond van Gordios en van zijn zoon Midas, om de wagen van Gordios te zien en de knoop van het juk van de wagen.
b. De oplossing van het probleem
De knoop was van bast van een kornoeljeboom en daaraan scheen geen eind en geen begin te zijn, en toen Alexander niet in staat was iets te bedenken om de knoop los te maken, en hij niet wilde toelaten dat hij niet losgemaakt was, heeft hij, zo zeggen sommigen, met een slag van zijn zwaard de knoop doorgehakt, en gezegd: ?Hij is los. Maar Aristobolous zegt dat hij de pin van de disselboom verwijderd had, een bout die dwars door de disselboom heen geslagen was en de knoop bij elkaar hield en het juk uit de disselboom getrokken had. Hoe de zaken eigenlijk met betrekking tot deze knoop uitgevoerd zijn door Alexander, kan ik niet met stelligheid bevestigen. Hij en zijn gevolg verwijderden zich daarna van de wagen, in de overtuiging dat het orakel mat het oog op het losmaken van de knoop was uitgekomen. En inderdaad betuigden in die nacht donderslagen en een lichtflits uit de hemel bijval. Ook daarom offerde Alexander op de volgende dag aan de goden die de tekenen en het losmaken van de knoop geopenbaard hadden.
8. De arts Filippos (Arrianos, II, 4, 7- 11)
a. Alexander wordt ziek
Alexander werd, zoals door Aristobolous is meegedeeld door vermoeidheid ziek, maar anderen zeggen da hij in de rivier de Kydnos gesprongen is en daarin gezwommen heeft, uit verlangen naar het water, omdat hij zweette en door de hitte bevangen was. De Kydnos stroomt midden door de stad. En aangezien zijn bronnen ontspringen in het Taurosgebergte en de rivier door een zuivere streek stroomt, is het water koud en zuiver.
Dus zou Alexander door kramp bevangen zijn en door hevige koortsaanvallen en voortdurende slapeloosheid. De andere artsen meenden dat hij niet lang meer te leven had, maar Filippos van Akarnani?, ook een arts, die omging met Alexander en zeer betrouwbaar was in zaken die te maken hebben met geneeskunst en ook wat het overige betreft niet zonder reputatie in het leger was, wilde Alexander purgeren met een geneesmiddel. En hij (A) verzocht hem te purgeren.
b. De brief
En terwijl hij dan de beker klaar maakte, werd Alexander in die tussentijd een brief aangereikt van Parmenion, waarin stond dat hij moest oppassen voor Filippos, want hij hoorde dat hij door Dareios was omgekocht met beloningen om Alexander met een geneesmiddel te doden (=vergif). Nadat hij de brief gelezen had en had hij met die brief nog in zijn handen de beker aangenomen waarin het geneesmiddel zat, en de brief aan Filippos gegeven om hem te lezen. En tegelijkertijd dronk Alexander en las Filippos de mededelingen van Parmenion. Filippos liet meteen blijken dat het met het geneesmiddel wel goed zat. Want hij toonde zich niet uit het lood geslagen naar aanleiding van de brief, maar hij spoorde Alexander slechts aan om ook verder in hem te geloven bij alles wat hij zou opdragen. Want dat hij gered zou worden als hij hem zou gehoorzamen. En hij liet zich purgeren en zijn ziekte nam in hevigheid af, en hij toonde aan Filippos, dat hij voor hem een betrouwbare vriend, en aan de anderen uit zijn omgeving, dat hij juist voor zijn vrienden niet gevoelig voor argwaan was en opgewassen tegen het sterven.
9. De tent van Dareios (Ploutarchos, 20)
Nadat hij een schitterende overwinning behaald had en meer dan 110.000 van zijn vijanden uitgeschakeld, nam hij Dareios niet gevangen ?die had nl. voor zijn vlucht 4 of 5 stadi?n voorsprong gekregen -, maar legde wel de hand op diens strijdwagen en boog, waarna hij terugkeerde. Ook trof hij de Macedoni?rs aan, terwijl ze de rest van de rijkdommen, een overweldigende massa, uit het Perzische legerkamp aan het plunderen waren, hoewel slechts lichtgewapenden aan de strijd hadden deelgenomen en ze het grootste gedeelte van hun bagage in Damascus hadden achtergelaten. Maar ze hadden voor hem de tent van Dareios gereserveerd, die rijkelijk voorzien was van een schitterende hofhouding, voorraad en veel geld.
Hij legde dan meteen zijn wapenrusting af, ging naar het bad en zei: ? Laten we gaan om het zweet van de strijd af te wassen in het bad van Dareios.? Waarop iemand van zijn kameraden zei: ?Bij Zeus, nee, liever in het bad van Alexander. Want het bezit van de overwonnenen moet het bezit van de overwinnaar zijn en ook zo genoemd worden.? En toen hij grote metalen bekers zag en water emmers, kuipen en olieflesjes, alles van goed en bijzonder fraai bewerkt ?de badruimte rook onuitsprekelijk lekker door specerijen en parfums ? en hij vandaar uit in een tent kwam, die door zijn hoogte, grootte en pracht van bedden, tafels en maaltijden een bewonderenswaardig schouwspel bood, keek hij naar zijn kameraden en zei: ? Dat hield, ogenschijnlijk, het koningschap in.?
10. Alexander respect voor vrouwen (Arrianos, II, 12,3- 8)
a: De krijgsgevangen
En hij verwaarloosde de moeder van Dareios en ook diens vrouw of z?n kinderen niet. Maar sommige van hen, die de lotgevallen van Alexander hebben beschreven, zeggen dat hij in die bewuste nacht, waarin hij terugkeerde van de achtervolging van Dareios, nadat hij gearriveerd was in de tent van Dareios, geweeklaag van vrouwen en ander dergelijk rumoer niet ver van de tent hoorde. Hij informeerde dan wie de vrouwen waren en waarom ze zo dichtbij hun tent opsloegen: en iemand had gerapporteerd: Koning, de moeder en de vrouw van Dareios en de kinderen jammeren het uit in de veronderstelling dat Dareios dood is, omdat hun gerapporteerd werd dat u de boog van Dareios hebt en de koninklijke kaftan en dat het schild van Dareios is teruggebracht.
Toen Alexander dat gehoord had, had hij Leonnatos, ??n van zijn makkers, naar hen gestuurd met de opdracht mee te delen dat Dareios leefde en dat hij op de vlucht zijn wapens en zijn kaftan in z?n strijdwagen had achtergelaten en dat Alexander alleen die dingen in z?n bezit had. En nadat Leonnatos in de tent gearriveerd was, bracht hij de mededelingen over Dareios en (hij zei ook) dat Alexander de koninklijke hofhouding aan hen toestond evenals het andere koninklijke eerbetoon en de aanspreking koningin en prinses, omdat de oorlog tegen Dareios voor hen niet was ontstaan wegens vijandschap, maar dat er op wettige wijze onophoudelijk oorlog gevoerd was om de heerschappij over Azi?.
b: Het goede karakter van Alexander
Dat delen Ptolemaios en Aristoboulos mee. Er gaat een verhaal dat ook Alexander zelf op de volgende dag samen met Hefaistion, als enige van zijn makkers, naar binnen gegaan is. En dat de moeder van Dareios, omdat ze niet goed wist wie van hen beiden de koning was- want ze waren beiden gekleed in dezelfde tooi- op Hefaistion is afgegaan en voor hem een voetval deed, omdat die belangrijker leek. Toen Hefaistion terugweek en iemand van haar gevolg, wijzend op Alexander, zei dat hij Alexander was, (ze zeggen) dat zij zich schamend voor haar vergissing terugweek. Maar dat Alexander zei dat zij zich niet vergiste, want dat ook hij (Hef.) Alexander was. En dat heb ik niet genoteerd als waar, maar ook niet als volkomen onwaar. Maar indien het zo gebeurd is, prijs ik Alexander wegens zijn medelijden tegenover de vrouwen wegens zijn trouw en het eerbewijs aan zijn makker. Indien het de auteurs geloofwaardig toe schijnt, dat Alexander dit zou hebben gedaan en gezegd, prijs ik ook op grond daarvan Alexander.
11. De stichting van Alexandri? (Ploutarchos, 26)
a: De houten kist
Toen er een houten kist bij hem gebracht was, die kostbaarder toescheen dan wat dan ook aan hen die verantwoordelijk voor de bezittingen en de bagage Dareios waren, vroeg hij zijn vrienden, wat ze het meest de moeite waard vonden daarin te deponeren.
En toen velen vele dingen noemden, zei hij zelf dat hij daarin voor zichzelf de Ilias zou deponeren en bewaren. Ook dat hebben niet weinigen van de betrouwbare schrijvers verzekerd. En als waar is, wat juist Alexandrijnen beweren, vertrouwend op Herakleides, dan begeleidde blijkbaar Homerus niet nutteloos en niet zonder een bijdrage te leveren hem op zijn veldtocht.
b: De droom
Ze zeggen nl. dat hij na de verovering van Egypte een grote en dichtbevolkte Griekse stad wilde stichten en die voorzien van zijn naam achterlaten. Op aanwijzing van zijn bouwmeesters mat hij een locatie, zo groot als nog nooit tevoren, en liet die omheinen. Vervolgens zag hij, toen hij ?s nachts lag te slapen, een wonderlijke droom. Een man met wel zeer grijs haar, en een eerbiedwaardig uiterlijk scheen bij hem te komen staan en de volgende woorden te zeggen: ?Vervolgens is er een eiland, in hevig klotsende zee, v??r Egypte. Ze noemen het Pharos.? Dus stond hij meteen op en ging naar Pharos, dat toen nog een eiland was, een beetje boven de Kanopische Nijlmond, maar nu door een dam is verbonden met het vasteland. Toen hij daar een plek zag, die uitmuntte door een goede ligging, gaf hij, nadat hij gezegd had dat Homerus dus wat het overige betreft bewonderenswaardig was en bovendien een zeer bekwame bouwheer, opdracht om het plan te schetsen van de stad en het aan te passen aan de locatie.
12. De begroeting door de god Ammon (Ploutarchos, 27, 5- 9)
Toen hij door de woestijn getrokken was, verwelkomde de priester van Ammon hem namens de god als namens een vader. Hij vroeg of niet iemand van de moordenaars van zijn vader aan hem ontkomen was. En toen de priester hem verzocht had te zwijgen ?hij had nl. geen sterfelijke vader-, veranderde hij van vraag en informeerde naar de moordenaars van Filippos, of hij zich volledig op allen gewroken had. Daarna vroeg hij met betrekking tot de heerschappij, of Ammon hem toestond om heer en meester over alle mensen te worden. En nadat de god in een orakel niet alleen geantwoord had dat hij dat toestond, maar ook dat Filippos volledig genoegdoening gekregen had, begiftigde hij de god met schitterende wijgeschenken en de mensen met geld.
Dat schrijven de meesten over de orakels. Maar zelf zegt Alexander in een brief aan zijn moeder dat hij enkele geheimen orakeluitspraken gekregen had, die hij na zijn terugkeer persoonlijk alleen aan haar zou meedelen. Sommigen beweren dat de priester, toen hij met enige vriendelijkheid in het Grieks ????????? tegen hem wilde zeggen, bij de laatste van de klanken door een verkeerde uitspraak de sigma uitsprak (door i.p.v. de ? de ? te gebruiken) en gezegd had ??????????? , en dat de verkeerde uitspraak tot vreugde van Alexander geweest was, en dat het verhaal zich verspreidde, als zou de god hem aangesproken hebben als ???????????? (zoon van Zeus).
13. Roxane (Arrianos, IV, 19, 4- 6)
Bij die gelegenheid werden van vele anderen vrouwen en kinderen gevangen genomen, evenals de vrouw van Oxyartes en z?n kinderen. Welnu, ook had Oxyartes een maagdelijke dochter op huwbare leeftijd. Haar naam was Roxane, vanwie degenen die met Alexander optrokken beweren dat zij inderdaad als de mooiste van de Aziatische vrouwen gezien werd, althans na de vrouw van Dareios. En toen hij haar gezien had, was Alexander verliefd op haar geworden. Verliefd als hij was wilde hij haar niet verkrachten als een krijgsgevangene, want hij vond het niet beneden zijn stand om haar te huwen. Ook die daad van Alexander prijs ik meer dan dat ik het afkeur.
Maar tot de vrouw van Dareios, die echt de mooiste van de vrouwen in Azi? genoemd werd, voelde hij zich ofwel niet aangetrokken, ofwel hij beheerste zichzelf, hoewel hij jong was en het meest op het hoogtepunt van zijn succes stond, wanneer de mensen zich baldadig gedragen. Maar hij had respect voor haar en ontzag haar, waarbij hij een grote zelfbeheersing aan de dag legde en tegelijk een niet ongepast streven naar een goede reputatie.
14. Respect voor elkaar ( )
En verder doet ook het verhaal sterk de ronde dat kort na de strijd, die bij Issos tussen Dareios en Alexander plaatsvond, de eunuch, die de bewaker van zijn vrouw was, na te zijn weggelopen naar Dareios kwam. En toen Dareios hem zag, informeerde hij eerst of zijn dochters, zijn vrouw en zijn moeder nog leefden. En toen hij vernam dat ze in leven waren en ???????????? genoemd werden en dat de hofhouding, die zij ook aan het hof van Dareios erop na gehouden hadden, zich nog in hun entourage bevond, vroeg hij daarna weer of zijn vrouw hem trouw was. Toen hij vernomen had dat ze hem trouw bleef, vroeg hij verder of haar niet een verkrachting door Alexander overkomen was. En de eunuch zei onder ede: ?Koning, uw vrouw bevindt zich voor u in zo?n toestand, zoals u haar hebt achtergelaten. En Alexander is de beste van de mannen, en een toonbeeld van ingetogenheid.? Na deze woorden strekte Dareios zijn handen uit naar de hemel en hij bad als volgt: ? Welaan koning Zeus, die zorgt voor het regelen van de zaken van koningen onder de mensen, u moet nu vooral voor mij de heerschappij over Perzen en Meden, zoals u die ook eens hebt verleend, beschermen. Maar als ik wat u betreft niet langer meer koning van Azi? ben, dan moet u aan niemand anders dan aan Alexander mijn macht overgeven.? Zo wordt dus ook niet door de vijanden vergeten, hoe ingetogen zijn daden waren. En toen Oxyartes gehoord had dat zijn kinderen gevangen gehouden werden en hij ook over zijn dochter Roxane gehoord had dat Alexander zich om haar bekommerde, vatte hij moed en kwam naar Alexander en hij werd door hem behandeld met respect, zoals logisch is bij zo?n gelukkige gebeurtenis.
15. De dood van Alexander ( )
Toen zij er met klem op aandrongen om met alle spoed aan de goden royale offers te brengen, werd hij uitgenodigd om ??n van zijn vrienden, Medios uit Thessali?, naar een drinkgelag te komen. En nadat hij daar gretig veel ongemengde wijn tot zich genomen had, vulde hij ter ere van Herakles? sterven een grote beker en dronk die geheel leeg. Maar plotseling, alsof hij door een krachtige slag getroffen was, uitte hij weeklagend een luide schreeuw en door zijn vrienden ondersteunt werd hij weggebracht. En meteen legden degenen die belast waren met de verpleging hem neer en ze hielden met zorg de wacht. Toen de pijn erger werd en de dokters bijeengeroepen waren, was niemand in staat hem te helpen en gekweld door vele beproevingen en verschrikkelijke pijnen deed hij, omdat hij wanhoopte aan zijn leven, zijn ring af en gaf die aan Perdikas. En toen zijn vrienden vroegen: ?Aan wie laat jij het koningschap na?? , zei hij: ?Aan de beste.? En hij voegde er aan toe- dit als zijn laatste woord uitsprekend- dat allen die de hoogste rang bekleedden van zijn vrienden voor hem een grote wedstrijd, die hoorde bij het begrafenisceremonieel zouden aangaan.
Hij stierf dan op de eerder vermelde wijze, nadat hij twaalf jaren en zeven maanden koning geweest was en de grootste daden verricht had, niet alleen van degenen die voor hem koning geweest waren, maar ook van degenen die het later zouden worden tot het leven in onze tijd.