Boekverslag: De stille kracht
Op Java vinden een aantal onverklaarbare gebeurtenissen plaats. De
inwoners wijzen deze toe aan ?de stille kracht?; een Indisch mysterie dat
tot uitdrukking komt in de natuur en de mens.
De auteur:
Louis Maria Anne Couperus wordt geboren op 10 juni 1863 in Den Haag.
Hij brengt een deel van zijn jeugd op Java door. In 1878 keert het gezin
terug naar Nederland. Couperus volgt het HBS in Den Haag, maar heeft daar
geen succes. Hij besluit Nederlands te gaan studeren en behaalt in 1886 de
akte Nederlands MO. Zijn debuut als dichter maakt hij in De Gids, waar hij
zelfs korte tijd redacteur van is. In 1889 schrijft hij de succesvolle
roman Eline Vere (verfilmd in 1991) en in 1891 trouwt hij met zijn
nicht Elisabeth Baud. Van 1893 tot 1914 verblijven zij veel in het
buitenland, voornamelijk in Itali? en Frankrijk. In die periode schrijft
hij o.a. de psychologisch-realistische roman Van oude menschen, de
dingen die voorbijgaan (1906). Hij werkt enige tijd als journalist bij
Het Vaderland en de Haagsche Post. Zijn totale oeuvre bevat romans,
verhalen, essays en sprookjes. Ondanks de grote publieke belangstelling
voor zijn werk, blijft de erkenning vele jaren uit. Zijn sexuele
geaardheid, dandyisme en praalzieke leefstijl worden niet gewaardeerd. In
1923 ontvangt hij de Tollensprijs voor zijn totale oeuvre en in datzelfde
jaar overlijdt hij. Na zijn overlijden komen de prozawerken Het snoer
der ontferming en Japansche legenden (1924) en Nippon (1925)
uit. Pas in de jaren dertig en veertig worden zijn veelzijdige gaven alom
gewaardeerd. In de jaren 1952-1957 verschijnen zijn Verzamelde
Werken, gevolgd door de gedichtenbundel Nagelaten werk
(1976).
Literaire stroming:
Naturalisme. Het ongrijpbare van de ?stille kracht? geeft aan dat de
mens geen invloed op zijn eigen noodlot kan uitoefenen.
Genre:
Psychologische roman.
Samenvatting:
De resident Otto van Oudijck maakt een wandeling naar de zee. Ondanks
dat hij getrouwd is en kinderen heeft, voelt hij zich eenzaam. Zijn werk
is alles voor hem. Na het diner praten Theo en Doddy (kinderen uit Otto?s
eerste huwelijk) met elkaar. Theo blijkt een verhouding te hebben met zijn
stiefmoeder en Doddy gaat met Addy.
De volgende dag haalt Theo zijn stiefmoeder ? L?onie - en zijn twee
broertjes - Ren? en Ricus - op van het station. L?onie is twee maanden van
huis geweest. Ze wordt begeleid door haar lijfmeid, Oerip. Otto is blij
dat zijn vrouw weer terug is. L?onie wil uitrusten van haar reis. Als ze
op het balkon van haar slaapkamer staat, denkt ze aan haar verhouding met
Theo. Otto denkt aan zijn promotie. Hij hoopt binnen anderhalf jaar
resident-eerste klasse te worden. Het spijt hem dat zijn relatie met
regent Soenario zo slecht is.
Secretaris Onno Eldersma werkt hard. Eigenlijk zou hij liever meer tijd
besteden aan zijn vrouw en kinderen, maar zijn chef, resident van Oudijck,
maakt hem dat onmogelijk. Zijn vrouw Eva is hem destijds van Nederland
naar Nederlands-Indi? gevolgd. Het sprookje van duizend-en-??n-nacht
veranderde al snel in harde realiteit. Onno maakt lange werkdagen en Eva
zoekt troost in haar huis en kind. L?onie draagt veel van haar sociale
taken als residentsvrouw over aan Eva. Eva Eldersma is mede hierdoor in
Laboewangi zeer geliefd. Ze houdt iedere veertien dagen een ?open huis?
waar diverse vooraanstaande bestuurders elkaar ontmoeten. Vandaag ontvangt
ze o.a. resident Van Oudijck, controleur Van Helderen en de regent van
Laboewangi, Raden Adipati Soerio Soenario. Ook hun vrouwen zijn
uitgenodigd. Van Oudijck informeert bij de regent naar het gedrag van
diens broer, de regent van Ngadjiwa. Hij heeft vernomen dat deze weer veel
geld verloren heeft bij het dobbelen. Van Oudijck wijst Soenario op zijn
verantwoordelijkheid als oudste broer en hoofd van de familie. De Van
Oudijcks en de Soenario?s verlaten de woning van de Eldersma?s.
Eva en Onno blijven achter met de andere gasten. Ze roddelen over
L?onie en haar avontuurtjes tijdens haar verblijf in Batavia. Ook de
dobbelverslaving van de regent van Ngadjiwa is onderwerp van gesprek. Na
het diner houdt de groep een tafeldans. Daarbij experimenteren ze met het
oproepen van geesten. De tafel tikt met de poten op de grond. De groep
telt de tikken mee en de geesten geven hun boodschappen door: "Het
volgende jaar ontzettende oorlog tussen Europa en China" en
"Gevaar in Laboewangi: opstand binnen twee maanden, Soenario.".
De gasten zien de berichten alleen maar als vermaak en nemen de
waarschuwingen niet serieus.
De volgende dag brengt Frans van Helderen een bezoek aan Eva. Hij
verklaart haar zijn liefde. Eva maakt hem duidelijk dat zij van haar man
en kind houdt. Ze wil slechts vrienden zijn.
De familie De Luce, eigenaar van de suikerfabriek te Patjaram, heeft de
familie Van Oudijck uitgenodigd voor een feest. Doddy is verliefd op Addy
De Luce. Ze denkt erover hem ten huwelijk te vragen, ondanks dat ze weet
dat haar vader geen toestemming zal geven. Zelfs L?onie raakt betoverd
door Addy?s verschijning. Het valt Theo op dat L?onie slechts nog oog
heeft voor Addy. Hij waarschuwt haar. L?onie verlangt zowel naar Theo als
naar Addy ?de Verleider?. ?s Avonds wandelt Addy met Doddy. Doddy is bang
dat ze gezien worden. Plotseling duikt L?onie op. Ze vindt het
onverantwoordelijk dat het stel ?s avonds laat nog gaat wandelen. Doddy is
immers nog een kind!
De volgende dag brengen de regent van Ngadjiwa en zijn moeder een
bezoek aan de familie De Luce. L?onie zit naast Addy en geniet van Theo?s
jaloerse blikken. Theo spreekt Addy aan op zijn gedrag ten opzichte van
Doddy. Hij wil weten of Addy met zijn zus zal trouwen. Addy zegt van niet,
omdat Otto van Oudijck niet van zijn familie houdt. Addy vraagt Theo of
hij weet dat hij nog een halfbroer heeft. Addy vertelt Theo over
si-Oudijck, de onbekende zoon van Otto van Oudijck, die op de kampong
woont. Volgens Addy weet Otto zelf niet eens dat hij nog een zoon heeft.
De moeder van si-Oudijck is inmiddels overleden. Theo en Addy besluiten
hem samen op te zoeken. Volgens si-Oudijck weet Otto wel dat hij nog een
zoon heeft. Otto wil zijn zoon echter niet erkennen, omdat hij geboren is
uit zijn verhouding met een huishoudster.
Otto van Oudijck voelt zich somber. Hij heeft opnieuw anonieme brieven
ontvangen, waarin schande wordt gesproken over het gedrag van L?onie. Otto
weet ervan. Hij heeft het flirten van zijn vrouw altijd door de vingers
gezien. Ook de berichten over zijn ?verstoten? zoon in de kampong maken
hem droevig. Hij vraagt zich af waarom hem dit eigenlijk allemaal
overkomt. Otto besluit zijn zoon Theo mee te nemen op toernee. Het idee
vrolijkt hem weer een beetje op.
In Ngadjiwa vinden de halfjaarlijkse races plaats. De festiviteiten
worden steeds druk bezocht. Otto van Oudijck is er met L?onie en Doddy.
Ook Addy De Luce is van de partij. Op de laatste avond van het feest,
wordt een dansavond georganiseerd. De regent van Ngadjiwa, Vermalen, is
weer dronken. Otto van Oudijck is woedend op hem. De regent herkent Otto
zelfs niet eens meer. Er ontstaat een sc?ne waarna Otto besluit de regent
voor te dragen voor ontslag.
De volgende dag keren Otto, L?onie en Doddy terug naar Laboewangi. Als
Otto de lasterbrieven weer leest, neemt hij zich voor nooit toe te geven
aan die tegenwerkende krachten. Otto geeft de pamfletten met
beschuldigende teksten aan L?onie, omdat hij haar niet in het ongewisse
wil laten. L?onie vraagt zich af wie al die laster over haar verspreidt.
Raden-Ajoe Pang?ran (de moeder van de regent van Ngadjiwa) wil met Otto
praten. Zij smeekt hem van het ontslag af te zien. L?onie vindt dat de
regent een tweede kans verdient, maar Otto laat zich niet ompraten.
Er is een zeebeving geweest bij de Nederlands-Indische eilanden. Ten
behoeve van de slachtoffers wordt een weldadigheidsfeest gehouden. Deze
taak wordt, zoals gewoonlijk, door L?onie overgedragen op Eva Eldersma. Ze
organiseert een passer-malam, fancy-fair en enkele tableaux-vivants,
waarvan de opbrengst naar de slachtoffers gaat. Intussen komt een
geruchtenstroom op gang. Er dreigt opstand uit te breken, als gevolg van
het ontslag van de regent van Ngadjiwa. Otto brengt een bezoek aan
Raden-Ajoe Pang?ran. Hij vraagt haar geen kwaad van hem te spreken.
Soenario, regent van Laboewangi, belooft de zaak te sussen en het volk te
kalmeren. Een bezoek van de regent en zijn vrouw aan de fancy-fair neemt
alle angst en twijfel onder het volk weg.
Na afloop van de fancy-fair is Eva opgelucht, maar vermoeid. Ze heeft
heimwee naar Nederland. Eva speelt enkele noten op de piano, maar het
geluid van de regenmoesson overstemt de muziek. Plotseling verschijnt
Frans van Helderen. Hij vraagt of zijn kinderen een paar dagen bij Eva
mogen blijven, nu zijn vrouw moet genezen van malaria. Eva stemt daarmee
in. Ze vertelt hem over haar verlangen weer naar Nederland terug te keren.
Het gesprek komt al snel op de tafeldans. De voorspelling van de mogelijke
opstand is uitgekomen. Ook de verhouding tussen Addy en L?onie werd
voorspeld door de tafel. Eva concludeert dat alles onbegrijpelijk is.
Frans eet regelmatig mee bij Eva. Samen maken ze wandelingen langs het
strand. De vriendschap met Frans is erg belangrijk voor Eva. Er komen al
snel geruchten op gang, maar Frans en Eva trekken zich daar niets van aan.
Otto van Oudijck heeft opnieuw een verzoek aan Eva. De weduwe van de
stationschef heeft steun nodig. Haar man heeft zelfmoord gepleegd en laat
haar achter met vier kinderen. Hij zou graag zien dat Eva een toneelstuk
organiseerde, waarvan de opbrengst naar de weduwe en haar gezin gaat. Eva
heeft er echter geen zin meer in om altijd maar komedie te moeten spelen.
Met tegenzin gaat ze toch akkoord met Otto?s verzoek. Ida van Helderen
neemt haar kinderen bij Eva weg, als ze praatjes hoort over de
avondwandelingen van Eva en Frans. De verhalen zijn zelfs tot in Soerabaia
bekend. Eva betreurt dit. Ze schrijft Frans een brief waarin ze hem vraagt
niet meer bij haar te komen en zich te verzoenen met zijn vrouw. Eva wijdt
zich geheel aan de opvoeding van haar driejarige zoontje. Ze trekt zich
meer en meer terug uit het sociale leven.
Oerip waarschuwt L?onie en Theo voor het onheil. Ze heeft geluiden
gehoord van kleine kinderen, van wie de zielen in de bomen huilen. De
oorzaak: de passer-malam werd op de verkeerde dag gehouden. Bovendien is
er verzuimd een sedeka (=offermaal) te houden ter inwijding van de nieuwe
put. Het geluid beangstigt L?onie en Theo. L?onie vertelt Otto dat de
bedienden geen gebruikmaken van de nieuwe put, omdat er geen offermaal is
gehouden. Otto vindt dat die onzin hem dan wel eerder meegedeeld had
kunnen worden. Hij weigert alsnog een offermaal te geven. L?onie is bang
dat alles het gevolg is van haar verhouding met Theo. Theo vindt L?onie
maar bijgelovig, maar ze stuurt hem toch van haar kamer weg.
L?onie neemt een bad. Als zij zich weer afdroogt, komen er plotseling
bloedspatten uit alle hoeken van de badkamer. Ze gilt. De bloedspatten
besmeuren haar helemaal. Ze kan met moeite de deur van de badkamer open
krijgen. Ze wil dat Oerip de kimono verbrandt en haar wast. De onbezorgde
Otto wordt niet op de hoogte gesteld van de gebeurtenissen. Na het voorval
wordt L?onie ziek. Ze heeft zenuwkoorts. In Laboewangi gaat het gerucht
rond dat het spookt in het huis van de resident. Na haar herstel logeert
L?onie bij kennissen in Soerabaia. Doddy logeert op Patjaram bij de
familie De Luce. Theo vertrekt eveneens naar Soerabaia, omdat hij er een
baan kan krijgen. Het merendeel van het bedieningspersoneel is gevlucht en
Otto blijft alleen in het huis achter. Vreemde gebeurtenissen blijven het
residentiehuis teisteren. Een spiegel wordt door een grote steen vernield,
Otto?s bed wordt bezoedeld, glazen breken spontaan in kleine stukjes, de
whisky is bedorven en er klinkt hamergeluid. Otto onderzoekt de zaken,
maar kan niets ontdekken.
Inmiddels horen de Eldersma?s ook vreemde geluiden van huilende
kinderen. Eva is bang. Otto vindt het maar allemaal gegoochel. Heel
Laboewangi spreekt over de vreemde gebeurtenissen. Otto regelt soldaten om
de zaak te onderzoeken. Ze omsingelen het residentiehuis en verblijven in
de badkamer. Om onverklaarbare redenen wordt de volgende dag de badkamer
afgebroken. De soldaten durven niet te praten over wat er die nacht
gebeurd is. De gouverneur-generaal raadt Otto aan met verlof naar
Nederland te gaan, maar Otto weigert. Hij neemt tijdelijk zijn intrek bij
de Eldersma?s. Het residentshuis wordt helemaal schoongemaakt. De vreemde
gebeurtenissen eindigen abrupt na een gesprek tussen Otto, Soenario en
Raden-Ajoe Pang?ran. Otto besluit iedereen uit te nodigen voor een
nieuwjaarsbal. Hij voelt zich oppermachtig nu de stille kracht, door zijn
toedoen, verdwenen is.
De rust keer weer terug in Laboewangi. De angst voor de vreemde
gebeurtenissen is verdwenen en de inwoners vieren feest na feest. L?onie,
die weer teruggekeerd is bij Otto, blijft bang. Ze denkt nog steeds dat
alles te wijten is aan haar verboden verhouding met Theo. L?onies
standvastigheid maakt Theo woedend. Hij houdt nog steeds van haar.
Bovendien zijn Otto, Doddy ?n Theo jaloers op haar relatie met Addy.
Theo?s liefde voor L?onie slaat om in haat. Ook Doddy ruziet met L?onie
over de kleinste dingen. Addy blijft nog steeds omgaan met Doddy.
Daarnaast ontmoet hij L?onie stiekem in het huis van mevrouw Van Does.
Otto wordt ziek en gaat steeds meer geloven in de stille kracht. Hij voelt
zich uitgeput en zwak. Otto ontdekt dat de anonieme brieven geschreven
worden door een man die zich zijn zoon noemt. Om de zaak van de
buitenechtelijke zoon niet uit te laten komen, schenkt hij si-Oudijck
geld. Otto krijgt de kans om resident te worden in Batavia, maar hij wil
niet weg uit Laboewangi.
L?onie en Addy hebben weer een geheim rendez-vous in het huis van
mevrouw Van Does. L?onie beklaagt zich bij Addy over het gedrag van Doddy.
Ze vindt dat Doddy het huis uit moet. Bovendien wil ze niet meer hebben
dat Addy en Doddy avondwandelingen maken. L?onie wil naar Parijs, maar
Addy wil niet met haar mee. Plotseling horen ze iemand lopen. Het is Otto
van Oudijck. L?onie redt zich uit de situatie door te zeggen dat Addy om
de hand van Doddy vraagt. Otto stemt met het huwelijk in. Doddy is dolblij
met het nieuws. Na enkele weken in Batavia reist Eva Eldersma haar man
achterna, die inmiddels naar Europa vertrokken is. L?onie is inmiddels
naar Parijs gegaan. Voor haar vertrek neemt Eva nog afscheid van Otto van
Oudijck, die onverwachts ontslag heeft genomen. Otto heeft zijn huis
inmiddels verlaten. Hij logeert dichtbij Garoet, waar hij een
teruggetrokken bestaan met een Indische vrouw en haar familie leidt. Otto
is blij Eva weer te zien. Hij vertelt dat Doddy getrouwd is en dat de twee
jongste kinderen naar Europa gaan voor hun opvoeding. Ze praten over de
stille kracht. Otto geeft toe dat hij Eva?s man altijd te hard heeft laten
werken. Na afloop van het gesprek brengt Otto Eva naar de trein. Daar
nemen zij definitief afscheid.
Tijd en tijdvolgorde:
Het verhaal speelt zich af aan het einde van de negentiende eeuw. De
vertelde tijd is ongeveer een jaar. De gebeurtenissen vinden in
chronologische volgorde plaats en zijn in de verleden tijdsvorm
geschreven.
Plaats/ruimte:
Plaats van handeling is het dorp Laboewangi op Java. Daarnaast brengen
de hoofdfiguren een bezoek aan de halfjaarlijkse feesten in Ngadjiwa en de
suikerfabriek in Patjaram.
Karakterbeschrijving en ?ontwikkeling:
Otto van Oudijck:
Otto is een 48-jarige resident bij het Binnenlandse Bestuur. Hij is
getrouwd en heeft kinderen, maar voelt zich toch eenzaam. Zijn werk is
alles voor hem. Otto wordt door zijn personeel gerespecteerd, maar ze zien
hem toch als een vreemde Hollander. Hij ontkent ?de stille kracht? op het
eiland. Later moet hij er toch aan toegeven. Hij neemt onverwachts ontslag
en gaat een teruggetrokken leven leiden met een Indische vrouw en haar
familie.
L?onie van Oudijck:
L?onie is de tweede vrouw van Otto van Oudijck. Ze heeft een opvallend
Europees en statig uiterlijk. Haar familie, de inwoners van Laboewangi en
de personeelsleden hebben ontzag voor haar. Ze heeft een geheime
verhouding met Theo. Later begint ze een relatie met Addy de Luce. Als ze
worden betrapt in het huis van mevrouw Van Does, verzint ze een smoes.
Daarna vertrekt ze naar Parijs.
Theo van Oudijck:
Theo is 23 jaar. Hij is de zoon van Otto en diens eerste vrouw. Theo
lijkt op zijn vader. Hij heeft een geheime verhouding met zijn stiefmoeder
L?onie. Theo heeft verschillende baantjes, omdat hij niet lang werk kan
houden.
Doddy van Oudijck:
Doddy is een meisje van 17 jaar. Ze is de dochter van Otto en diens
eerste vrouw. Doddy lijkt op haar moeder. Ze houdt veel van Addy de Luce.
Doddy is jaloers op L?onie en beschuldigt haar ervan een relatie met Addy
te hebben. Na het incident in het huis van mevrouw Van Does verloven Addy
en Doddy zich.
Addy de Luce:
Addy?s familie is eigenaar van een suikerfabriek. Addy heeft veel
succes bij de vrouwen. Hij weet van zichzelf dat hij zeer geliefd is en
daar maakt hij dankbaar gebruik van. Ondanks zijn relatie met Doddy,
krijgt hij een verhouding met L?onie. Hij is er trots op dat beide vrouwen
jaloers op elkaar zijn.
Eva Eldersma:
Eva is de steun en toeverlaat van Otto van Oudijck. L?onie schuift haar
taken als residentsvrouw af op Eva. Eva voelt zich ongelukkig op Java.
Haar huwelijk is een teleurstelling. Ze vindt veel steun bij Frans van
Helderen, maar door alle roddelpraatjes wordt die relatie
verstoord.
Raden Adipati Soerio Soenario:
Soenario is de regent van Laboewangi. Hij is getrouwd met een 18-jarige
Solese prinses. Soenario kan het niet goed vinden met Otto van Oudijck. De
vreemde gebeurtenissen rondom het residentiehuis worden aan hem
toegewezen.
Onderlinge relaties:
Otto van Oudijck is getrouwd met L?onie. L?onie heeft een verhouding
met Otto?s zoon Theo. Later gaat ze met Addy de Luce, die een relatie
heeft met Otto?s dochter Doddy. Eva Eldersma heeft een goede band met
Frans van Helderen, die getrouwd is met Ina.
Geloofwaardigheid van het verhaal:
Thematiek:
Mystiek:
De geheimzinnige gebeurtenissen in het residentiehuis hebben in het
begin geen effect op Otto van Oudijck. Alle overige inwoners van
Laboewangi vrezen ervoor. Pas nadat Otto ziek wordt en afstand doet van
zijn functie, is hij in staat de stille kracht te accepteren.
Liefde:
L?onie is getrouwd met Otto, maar heeft een geheime relatie met zijn
zoon Theo en Doddy?s geliefde Addy. Frans van Helderen is getrouwd, maar
hij is verliefd op de (eveneens getrouwde) Eva Eldersma.
Motto:
Geen.
Taalgebruik:
Ondanks het ouderwetse taalgebruik, is De stille kracht
makkelijk leesbaar. De levendige beschrijvingen en Indische woorden zorgen
voor een prettige afwisseling in de tekst, zoals blijkt uit het volgende
voorbeeld: "Zij bezaten een tamme badjing (=eekhoorn). Zij maakten
jacht op tokk?s (=hagedissen), die zij schoten met een soempitan
(=blaaspijp), tot grote ergernis der bedienden, omdat de tokk?s geluk
aanbrengen.".
Opdracht:
Geen.
Vertelsituatie:
Er is sprake van een auctoriale vertelinstantie.
Perspectief:
Hij-perspectief.
Verhaalopbouw:
Het verhaal is opgebouwd uit zeven hoofdstukken (?hoofdstuk 1?,
?hoofdstuk 2?, etc). Ieder hoofdstuk wordt weer opgedeeld in een
verschillend aantal genummerde paragrafen.
Louis Couperus werd geboren te Den Haag als jongste van elf kinderen. Zijn ouders woonden op de Mauritskade 11 (nu 43), naast de Oranjekazerne. Zijn vader was mr. John Ricus Couperus, gepensioneerd raadsheer in het toenmalige Nederlands-Indië, zijn moeder Jonkvrouwe Catharina Geertruida Reynst. In 1872 vertrok hij met zijn ouders naar Batavia, Nederlands-Indië, waar zij woonden op Landgoed Tjicoppo in Buitenzorg. In 1878 keerde hij naar Nederland terug. Zijn ouders gingen wonen aan de Nassaukade 4 (later gedempt, en omgedoopt tot Nassauplein). In 1881 ging hij voor de akte M.O. Nederlands studeren, waarvoor hij in 1886 slaagde. In 1884 verhuisden zijn ouders naar Surinamestraat 20, waar hij in 1886 'Orchideeën' schreef.
Boek informatie
- De stille kracht
- Louis Marie Anne Couperus
- Nederlands
Handige opties
- Meer boeken van:Louis Marie Anne Couperus