Inhalt: ?Jakob der L?gner?
Das Buch, dessen Handlung spielt in dem j?dischen Ghetto von Lodz (Polen), wird eingeleitet von einem Ich-Erz?hler. Der Ich-Erz?hler, ?berlebender dieses polnischen Ghettos und Augenzeuge, wurde geboren im Jahre 1921. ?Jetzt? (1967), im Alter von 46 Jahren, lebt er in Freiheit in Deutschland. B?ume haben im Leben des Erz?hlers eine wichtige Rolle gespielt. Als er klein war, ist er zum Beispiel von einem Baum gest?rzt, und somit hatte er keine Chance mehr Geiger zu werden; Sein erstes Liebeserlebnis war unter einer Buche; Seine Frau wurde von den Nationalsozialisten unter einem Baum erschossen; Im Ghetto von Lodz waren B?ume verboten, was f?r ihn unverst?ndlich ist. Es war im Ghetto ?berhaupt verboten etwas anzupflanzen. Auch vergleicht der Erz?hler die Hauptperson der Handlung namens Jakob Heym mit einem Baum. Dieser Vergleich bringt ihn dazu die Geschichte von Jakob Heym zu erz?hlen. Die Handlung spielt im Jahre 1944:

Im Ghetto war es den Bewohnern verboten, sich nach acht Uhr auf der Straβe aufzuhalten. Eines Abends wird Jakob Heym pl?tzlich von einem deutschen Wachposten angehalten. Der Wachposten behauptet, daβ er nach acht Uhr noch auf der Straβe sei - also ein Verstoβ gegen die Regeln im Ghetto. Diese Behauptung kann Jakob nicht nachpr?fen, weil es auch verboten ist Uhren zu besitzen. Jakob wird sofort auf das Revier geschickt. Dort muβ er um eine angemessene Bestrafung bitten. Er bereitet sich auf das Schlimmste vor, weil ?bertretungen rigoros geahndet werden. In einem Gang auf dem Revier h?rt Jakob zuf?lligerweise durch eine offene T?r im Radio, daβ die Russen sich zwanzig Kilometer vor Bezanika bef?nden. Bezanika liegt nur ungef?hr 400 Kilometer von dem Ghetto entfernt. Diese Nachricht k?nnte bedeuten, daβ die Befreiung des Ghettos bevor steht. Sp?ter wird Jakob einfach nach Hause geschickt, weil der Wachhabende sah, daβ es noch nicht acht Uhr war. Der Wachposten hatte sich also einen Witz erlaubt.

Jakob Heym hat also wichtige Information ?ber die Russen erhascht. Zun?chst will er die Geschichte f?r sich behalten. Er ist n?mlich davon ?berzeugt, daβ niemand glauben w?rde, daβ er das Revier lebend verlassen konnte. Er l?uft Gefahr, daβ man ihn f?r einen Spitzel h?lt. Eines Tages arbeitet Jakob mit seinem Freund Mischa zusammen auf dem Bahnhof. Da hat Mischa, vom Hunger getrieben, die Absicht Kartoffeln aus einem Eisenbahnwagen zu klauen. Jakob will Mischa unbedingt von diesem lebensgef?hrlichen Vorhaben abhalten und deswegen erz?hlt er ihm vom Vormarsch der Russen und l?gt ihm vor, er habe ein Radio. Im Ghetto sind auch Radios strengstens verboten. So gelingt es Jakob Mischa von seinem Vorhaben abzuhalten und wom?glich das Leben zu retten.

Wie schon von Jakob bef?rchtet, hat Mischa sein Geheimnis ausgeplaudert. Jakob hatte ihm die Wahrheit sagen wollen, aber es hatte sich keine passende Gelegenheit ergeben. Kowalski, den Jakob bereits seit Jahrzehnten kennt, fragt ihn zum Beispiel: ?Gibt es Neuigkeiten?? Am n?chsten Tag weiβ fast jeder Bewohner des Ghettos von Jakobs (angeblichem) Radiobesitz. Jakob bemerkt, daβ seine Nachricht ?ber den erfolgreichen Vormarsch der Russen den Bewohnern Hoffnung (?berlebenswillen) gibt.

Nachdem Mischa von dieser wichtigen Nachricht erfahren hat, besucht er die Familie Frankfurter. Mischa hat Rosa Frankfurter vor einiger Zeit kennengelernt und jetzt bittet er um Rosas Hand. Die Eltern von Rosa haben einige Bedenken gegen die Heiratspl?ne, weil sie in diesen aussichtslosen Zeiten leben. Daraufhin erz?hlt Mischa die Neuigkeit von den Russen. Auch sagt er, woher er diese Information ?berhaupt hat: Jakob habe ein Radio. Herr Frankfurter ist jedoch selber im Besitz eines Radios. Das Radio hat er noch nie benutzt. Nach Mischas Weggehen geht Herr Frankfurter mit seiner Frau in den Keller. Im Keller zerschl?gt er sein dort verstecktes Radio, weil er f?rchtet, daβ die Deutschen demn?chst die Lager durchsuchen werden. Er bef?rchtet also, daβ die Gestapo vom dem Radio im Ghetto erfahren wird. Es gibt also einige Ghettobewohner, die voller Angst sind, weil das Radio sie in Gefahr bringe. Auch Herschel Stamm geh?rt dazu. Er betet sogar zu Gott um Hilfe. Als sp?ter der Strom tagelang ausf?llt, ist Herschel Stamm davon ?berzeugt, daβ sein Gebet erh?rt worden sei.

Einerseits bef?rchten also einige Ghettobewohner, daβ die Entdeckung des Radios alle gef?hrden k?nne. Anderseits sch?pfen die Ghettobewohner aus der neuen Informationsquelle wieder Hoffnung. Man schmiedet wieder Zukunftspl?ne und es gibt kaum Selbstmorde mehr. Jakob will die Hoffnung der Ghettobewohner aufrecht erhalten. Deswegen muβ Jakob sich neue Nachrichten ausdenken. Er l?gt ein wenig um die Ghettobewohner zufriedenzustellen. Er l?βt zum Beispiel die Russen mal drei Kilometer vorr?cken. ?ber den Stromausfall im Ghetto war Jakob gl?cklich, da er nun einige Tage keine neuen Nachrichten ?ber die sich n?hernden Truppen erfinden muβ. Mischa macht jedoch den Vorschlag, das Radio zu Kowalski zu bringen, weil es dort Strom gibt. Der Plan wird aber, zum Gl?ck Jakobs, aus Sicherheitsbedenken verworfen.

Nach der Stromsperre muβ Jakob neue Informationen liefern, aber er sp?rt, daβ sein Erfindungsreichtum nicht mehr ausreicht. Daher versucht er sich Informationen zu verschaffen. Eines Tages sieht er, wie ein Aufseher mit einer Zeitung das ?Aufseher-Klo? aufsucht. Sobald der Aufseher das Klo verlassen hat, will Jakob die Zeitungsfetzen (Toilettenpapier) aus dem Klo holen. Er schleicht sich tats?chlich in das Klo hinein, und stopft die Zeitungsfetzen unters Hemd. Als ein anderer Aufseher aufs Kloh?uschen zukommt, ger?t er in Lebensgefahr. Letztendlich kann Jakob entkommen, weil Kowalski ihn ablenkt: Kowalski l?βt einen Kistenstapel umst?rzen. Kowalski bezieht dadurch Pr?gel. Die Zeitung enth?lt jedoch keine brauchbare Information. Deswegen sagt Jakob, den Ghettobewohnern, worunter Kowalski, daβ das Radio kaputt sei. Sie sind sehr entsetzt.

Lina hat das Gespr?ch zwischen Jakob und Kowalski ?ber das kaputte Radio mitbekommen. Jakob sorgt f?r die 8-j?hrige Lina. Die Eltern von Lina wurden schon deportiert, weil ihr Vater eine Jacke ohne den vorgeschriebenen Judenstern angezogen hatte. Seither k?mmert Jakob sich um Lina und versteckt sie auf seinem Dachboden. Weil Jakob ihr das Radio nicht zeigen will, f?ngt sie an nach dem Radio zu suchen.

Eines Tages hat Herschel Stamm Stimmen in einem Waggon geh?rt. Die Juden die im Waggon sind, werden in die Vernichtungslager geschickt. Um den Eingeschlossenen einen Funken Hoffnung zu geben, schleicht er sich dorthin und erz?hlt vom Vormarsch der Russen. Die Deutschen werden darauf aufmerksam und deswegen wird Herschel Stamm erschossen. Jakob f?hlt sich an seinem Tod schuldig.

Einige Tage sp?ter bietet der Rundfunkmechaniker Najdorf Jakob, der auf dem Weg zur Arbeit ist, an das Radio zu reparieren. Kowalski hat ihm Najdorf vorgestellt. Kowalski bereitet Jakob also immer neue Schwierigkeiten. Jakob konnte sich aus dieser Situation retten. Jakob l?gt ihm vor, daβ er versucht habe das Radio zu reparieren und es jetzt wieder funktionst?chtig sei.

Eines Abends f?hrt Jakob Lina doch das Radio vor, weil sie das Radio unbedingt sehen will. Er geht mit Lina in den Keller. Dort darf sie das Radio nicht sehen, sondern nur h?ren. Lina muβ hinter einer Wand bleiben. Er will sich des Verdachts erwehren, daβ er kein Radio habe. Jakob verstellt seine Stimme und mimt unter anderem ein Interview mit Winston Churchill. Der ?Radiosprecher? erz?hlt auch ein M?rchen und Jakob imitiert ein ganzes Blasorchester. Lina blickt doch hinter die Wand und wird daher zur Mitwisserin des Geheimnisses: das Radio existiert gar nicht. Doch verteidigt sie Jakob, wenn andere Zweifel an der Echtheit der Nachrichten haben. Rosa Frankfurter hat zum Beispiel Jakob als L?gner hingestellt.
Professor Kirschbaum, ein ehemaliger Herzspezialist, wird von der Gestapo abgeholt. Hardtloff, ein Sturmbannf?hrer, hat einen Herzanfall erlitten und Professor Kirschbaum soll ihn behandeln. Sie nehmen ihn mit ins Auto. W?hrend der Fahrt begeht Kirschbaum Selbstmord, weil er sich nun in einer schwierigen Lage befindet: wenn er Hardtloff heilen sollte, wird er im Ghetto verachtet werden, und wenn er sich weigert Hardtloff zu heilen, werden die Nazis ihn erschieβen.

Auch in der Franziskanerstraβe werden Menschen aus ihren Wohnungen geholt. Sie werden deportiert. In dieser Straβe wohnt auch die Familie Frankfurter. Weil Rosa Frankfurter jetzt in Gefahr ist, rennt Mischa zu der Fabrik, in der sie arbeitet. Dort erz?hlen sie ihm, daβ Rosa nach Hause gegangen sei. Sp?ter findet er Rosa tats?chlich auf dem Weg nach Hause und nimmt sie mit zu sich. Mischa versucht Rosa vom Fenster fernzuhalten, damit sie nicht sieht, wie ihre Eltern von den Nazis abgef?hrt werden. Rosa sucht die elterliche Wohnung doch auf und sucht vergebens nach einer Abschiedsbotschaft.

Jakob verliert den Mut und deshalb gesteht er Kowalski die ganze Wahrheit: Er gesteht seine ?Radiol?ge?. Kowalski zeigt Verst?ndnis und er ist ihm auch nicht b?se. Daraufhin h?ngt Kowalski sich auf. Jakob macht sich wegen des Tods seines Freundes Vorw?rfe. Jakob hofft, da? Kowalski noch niemand ?ber seine ?Radiol?ge? erz?hlt hat und l?βt das Radio ?weiterleben?.

Fiktives Ende des Erz?hlers:
Jakob hat auf ein Gest?ndnis verzichtet und Kowalski ist also noch am Leben. Weil es ihm zu gef?hrlich wird, schottet Jakob sich ab. Er verbreitet also keine Informationen mehr. Die meisten Ghettobewohner stehen Jakob deshalb feindselig gegen?ber. Er bittet Mischa und Rosa, Lina f?r einige Tag bei sich aufzunehmen. Sie erkl?ren sich dazu bereit. Zu Hause schneidet er sich die Judensterne von der Jacke weg und versucht zu fliehen. Er geht zum Zaun des Ghettos, aber dort wird er erschossen. Unmittelbar nachdem Jakob von dem Wachposten erschossen worden ist, befreien die Russen das Ghetto.

Das wirkliche Ende:
Nachdem Kowalski sich erh?ngt hat, wird das Ghetto ger?umt. Sie werden in einem kleinen Waggon deportiert. Das Ziel der Fahrt ist den Juden unbekannt, aber sie haben keine Hoffnung mehr. W?hrend der Fahrt unterhalten Jakob und Lina sich ?ber ein M?rchen. Der Erz?hler schaut aus der Luke hinaus und sieht die B?ume, die, wie erw?hnt, eine wichtige Rolle in seinem Leben gespielt haben. Nur der Erz?hler ?berlebt.


Woordenlijst ?Jakob der L?gner?
ablenken - afleiden
abschotten - afschermen
ahnden - straffen, wreken
angeblich - naar verluidt, naar men zegt, zogenaamd
aufhalten (sich) - verblijven, zich ophouden
Aufmerksamkeit (v) - aandacht
ausdenken (sich) - verzinnen
ausplaudern - rondvertellen, verklappen
ausreichen - voldoende, toereikend zijn
Buche (v) - beukenboom
daraufhin - dientengevolge
demn?chst - binnenkort, spoedig
ehemals - eertijds, vroeger
entsetzt - ontdaan
erfinden - verzinnen
erhaschen - opvangen, te pakken krijgen
fernhalten - weghouden
Fetzen (m) - stukje, snipper
funktionst?chtig - goed functionerend
Geiger (m) - violist
Gest?ndnis (o) - bekentenis
gestehen - toegeven, erkennen
Heirat (v) - huwelijk
klauen - stelen, gappen
Klo (o) - wc
M?rchen (o) - sprookje
mimen - spelen / voorwenden, doen alsof men
nachpr?fen - controleren, nagaan
Pr?gel (m) - slaag, ransel
Revier (o) - afdelingsbureau (van politie)
Sicherheitsbedenken - veiligheidsoverwegingen
somit - bijgevolg
Spitzel (m) - politiespion
Sturmbann (m) - bataljon, SS-eenheid
st?rzen - vallen
unbedingt - beslist, absoluut
unmittelbar - onmiddellijk, direct
vergebens - tevergeefs
verstellen - (stem) veranderen
Verstoβ (m) - overtreding, fout
verzichten - afzien van
vorf?hren - laten zien, tonen
Vorhaben (o - plan, voornemen
Vorschlag (m) - voorstel
Vorwurf (m) - verwijt
Witz (m) - grap, mop
wom?glich - mogelijkerwijs, wellicht
Zaun (m) - afrastering, hek
zun?chst - aanvankelijk, eerst


Nederlandse vertaling

Auteur: Jurek Becker
Titel: Jakob der L?gner
Genre: Roman

Inhoud
Het boek, waarvan de handeling zich afspeelt in het Joodse getto van Lodz (Polen), wordt ingeleid door een ik-verteller. De ik-verteller, een overlevende uit dit Poolse getto en ooggetuige, werd geboren in het jaar 1921. ?Nu? (in 1967), op de leeftijd van 46 jaar, leeft hij in vrijheid in Duitsland. Bomen hebben in het leven van de verteller een belangrijke rol gespeeld. Toen hij klein was, is hij bijvoorbeeld uit een boom gevallen en bijgevolg was het niet meer mogelijk om violist te worden. Zijn eerste liefdeservaring was onder een beukenboom. Zijn vrouw werd door de nationaal-socialisten onder een boom doodgeschoten. In het getto waren bomen verboden, wat voor hem onbegrijpelijk is. Het was in het getto ?berhaupt verboden iets te planten. Ook vergelijkt de verteller de hoofdpersoon uit de handeling genaamd Jakob Heym met een boom. Deze vergelijking brengt hem ertoe het verhaal over Jakob Heym te vertellen. De handeling speelt zich af in het jaar 1944:

Voor de bewoners van het getto was het verboden, zich na acht uur op de straat op te houden. Op een avond wordt Jakob Heym plotseling door een Duitse wachtpost aangehouden. De wachtpost beweert, dat hij na acht uur nog op straat is ? dus een overtreding van de regels in het getto. Deze bewering kan Jakob niet controleren, omdat het ook verboden is horloges te bezitten. Jakob wordt onmiddellijk naar het afdelingsbureau van de politie gestuurd. Daar moet hij om een passende straf vragen. Hij bereidt zich op het ergste voor, omdat overtredingen zeer streng bestraft worden. In een gang op het afdelingsbureau hoort Jakob toevallig door een openstaande deur op de radio, dat de Russen zich op twintig kilometer van Bezanika zouden bevinden. Bezanika ligt slechts ongeveer 400 kilometer van het getto verwijderd. Dit bericht zou kunnen betekenen, dat de bevrijding van het getto nabij is. Later werd Jakob eenvoudigweg naar huis gestuurd, omdat de wacht zag, dat het nog geen acht uur was. De wachtpost had zich dus een grapje veroorloofd.

Jakob Heym heeft dus belangrijke informatie over de Russen opgevangen. Aanvankelijk wil hij het verhaal voor zich houden. Hij is er namelijk van overtuigd, dat niemand zou geloven, dat hij het afdelingsbureau levend kon verlaten. Hij loopt het gevaar, dat men hem voor spion aanziet. Op een dag werkt hij samen met zijn vriend Mischa op het station. Daar is Mischa, door de honger gedreven, van plan aardappels uit een wagon te stelen. Jakob wil Mischa absoluut van dit levensgevaarlijke voornemen afhouden en daarom vertelt hij hem van de opmars van de Russen en liegt hem voor, dat hij een radio heeft. In het getto zijn ook radio?s ten strengste verboden. Op deze manier lukt het Jakob Mischa van zijn voornemen af te houden en wellicht het leven te redden.

Zoals al door Jakob gevreesd, heeft Mischa zijn geheim rondverteld. Jakob had hem de waarheid willen vertellen, maar er had zich geen passende gelegenheid voorgedaan. Kowalski, die Jakob al tientallen jaren kent, vraagt bijvoorbeeld aan hem: ?Is er nog nieuws?? De volgende dag weet bijna iedere bewoner van het getto van Jakobs (vermeende) radiobezit. Jakob merkt dat zijn bericht over de succesvolle opmars van de Russen de bewoners hoop (wil tot overleven) geeft.

Nadat Mischa dit belangrijke bericht vernomen heeft, bezoekt hij de familie Frankfurter. Mischa heeft Rosa Frankfurter een tijdje geleden leren kennen en nu vraagt hij om Rosa?s hand. De ouders van Rosa hebben enige bedenkingen tegen de huwelijksplannen, omdat ze in deze uitzichtloze tijden leven. Vervolgens vertelt Mischa het nieuwtje over de Russen. Ook vertelt hij waar hij deze informatie ?berhaupt vandaan heeft: Jakob heeft een radio. Meneer Frankfurter is echter zelf in het bezit van een radio. De radio heeft hij nog nooit gebruikt. Na het vertrek van Mischa gaat meneer Frankfurter met zijn vrouw naar de kelder. In de kelder slaat hij de radio, die hij daar verstopt heeft, kapot, omdat hij bang is dat de Duitsers binnenkort de opslagruimtes zullen doorzoeken. Hij is dus bang, dat de Gestapo van de radio in het getto zal vernemen. Er zijn dus enkele gettobewoners, die zeer angstig zijn, omdat de radio hen in gevaar zou brengen. Ook Herschel Stamm behoort daartoe. Hij bidt zelfs tot God om hulp. Als later de stroom dagenlang uitvalt, is Herschel Stamm ervan overtuigd, dat zijn gebed verhoord is.

Aan de ene kant vrezen dus enkele gettobewoners, dat de vondst van de radio iedereen in gevaar brengt. Aan de andere kant putten de gettobewoners hoop uit de nieuwe bron van informatie. Men smeedt weer toekomstplannen en er wordt nauwelijks zelfmoord meer gepleegd. Jakob wil dat de gettobewoners hoop houden. Daarom moet Jakob nieuwe berichten gaan verzinnen. Hij liegt een beetje om de gettobewoners tevreden te stellen. Hij laat de Russen bijvoorbeeld een keer drie kilometer oprukken. Jakob was blij met de stroomuitval in het getto, omdat hij nu enkele dagen geen nieuwe berichten over de naderende troepen hoefde te verzinnen. Mischa doet echter het voorstel, de radio naar Kowalski te brengen, omdat er daar stroom is. Dit plan wordt echter, tot blijdschap van Jakob, uit veiligheidsoverwegingen verworpen.

Na de periode zonder stroom moet Jakob nieuwe informatie gaan aanleveren, maar hij merkt dat zijn vindingrijkheid onvoldoende is. Daarom probeert hij informatie te verkrijgen. Op een dag ziet hij, hoe een opzichter met een krant het ?opzichters-toilet? opzoekt. Zodra de opzichter het toilet verlaten heeft, wil Jakob de stukken krantenpapier (toiletpapier) uit het toilet halen. Hij sluipt het toilet binnen en stopt de stukken krantenpapier onder het hemd. Als een andere opzichter op het toilet afkomt, raakt hij in levensgevaar. Uiteindelijk kan Jakob ontkomen, omdat Kowalski hem afleidt: Kowalski laat een stapel met kisten omvallen. Kowalski krijgt daardoor slaag. De krant bevat echter geen bruikbare informatie. Daarom zegt Jakob tegen de gettobewoners dat de radio stuk is. Zij zijn zeer ontdaan.

Lina heeft het gesprek tussen Jakob en Kowalski over de kapotte radio opgevangen. Jakob zorgt voor de 8-jarige Lina. De ouders van Lina waren al gedeporteerd, omdat haar vader een jas zonder de verplichte jodenster aangetrokken had. Sindsdien zorgt Jakob voor haar en verbergt haar op zijn zolder. Omdat Jakob haar de radio niet wil laten zien, begint ze naar de radio te zoeken.

Op een dag hoort Herschel Stamm stemmen in een wagon. De Joden die in de wagon zitten, worden naar de concentratiekampen gestuurd. Om de ingeslotenen een sprankje hoop te geven, sluipt hij er naartoe en vertelt over de opmars van de Russen. De Duitsers zien dat en daarom wordt Herschel Stamm doodgeschoten. Jakob voelt zich schuldig aan zijn dood.

Een paar dagen later biedt de radiomonteur Najdorf Jakob, die op weg is naar zijn werk, aan om de radio te repareren. Kowalski heeft hem aan Najdorf voorgesteld. Kowalski bezorgt Jakob dus telkens nieuwe moeilijkheden. Jakob kon zich uit deze situatie redden. Jakob liegt hem voor, dat hij geprobeerd heeft de radio te repareren en hij nu weer goed functioneert.

Op een avond toont Jakob Lina toch de radio, omdat ze de radio beslist wil zien. Hij gaat met Lina naar de kelder. Daar mag ze de radio (toch) niet zien, maar er alleen maar naar luisteren. Lina moet achter een wand blijven. Hij wilde zich van de verdenking, dat hij geen radio heeft, vrijwaren. Jakob verdraait zijn stem, en speelt een interview met Winston Churchill. De ?omroeper? vertelt ook een sprookje en hij bootst een volledig blaasorkest na. Lina kijkt toch achter de wand en daarom weet zij ook van het geheim: de radio bestaat helemaal niet. Toch verdedigt ze Jakob, als anderen de echtheid van de berichten in twijfel trekken. Rosa Frankfurter heeft bijvoorbeeld Jakob als leugenaar neergezet.
Professor Kirschbaum, een voormalig hartspecialist, wordt door de Gestapo afgehaald. Hardtloff, een leider van een SS-eenheid, heeft een hartaanval gehad en professor Kirschbaum moet hem gaan behandelen. Ze nemen hem mee in de auto. Tijdens de rit pleegt Kirschbaum zelfmoord, omdat hij zich in een moeilijke situatie bevindt: als hij Hardtloff zou genezen, zal hij in het getto worden veracht, als hij weigert Hardtloff te genezen, zullen de Nazi?s hem doodschieten.

Ook in de Franziskanerstraat worden mensen uit hun woningen gehaald. Ze worden gedeporteerd. In deze straat woont ook de familie Frankfurter. Omdat Rosa nu in gevaar is, rent Mischa naar de fabriek, waar ze werkt. Daar vertellen ze hem, dat Rosa naar huis gegaan is. Later vindt hij Rosa daadwerkelijk op de weg naar huis en neemt haar mee naar zijn huis. Mischa probeert Rosa van het raam weg te houden, zodat ze niet ziet hoe haar ouders door de Nazi?s worden afgevoerd. Rosa zoekt de ouderlijke woning toch op en zoekt tevergeefs naar een afscheidsboodschap.

Jakob verliest de moed en daarom vertelt hij Kowalski de volledige waarheid. Hij erkende dat hij gelogen heeft aangaande de radio. Kowalski toont begrip en is ook niet boos op hem. Vervolgens hangt Kowalski zich op. Jakob maakt zichzelf verwijten vanwege de dood van zijn vriend. Jakob hoopt dat Kowalski nog niemand over zijn ?radio-leuge? verteld heeft en laat zijn radio ?verder leven?.

Fictieve einde van de verteller:
Jakob heeft van een bekentenis afgezien en Kowalski is dus nog in leven. Omdat het hem te gevaarlijk wordt, sluit hij zich van de buitenwereld af. Hij verspreidt dus geen informatie meer. De meeste gettobewoners staan daarom vijandig tegenover Jakob. Hij verzoekt Mischa en Rosa, Lina een paar dagen bij zich op te nemen. Zij zijn daartoe bereid. Thuis snijdt hij de jodenster van zijn jas af en probeert te vluchten. Hij gaat naar de afrastering van het getto, maar wordt daar doodgeschoten. Direct nadat Jakob door de wachtpost doodgeschoten is, bevrijden de Russen het getto.

Het werkelijke einde:
Nadat Kowalski zich opgehangen heeft, wordt het getto geruimd. Ze worden in een kleine wagon gedeporteerd. De eindbestemming van de reis weten de Joden niet, maar ze hebben geen hoop meer. Tijdens de reis praten Jakob en Lina over een sprookje. De verteller kijkt door een luik naar buiten en ziet de bomen, die zoals reeds is opgemerkt, een belangrijke rol in zijn leven gespeeld hebben. Alleen de verteller overleeft.