Boekverslag: Onder ijsbergen
Onder Ijsbergen
Auteur
J. Bernlef
Uitgever/Druk
Amsterdam, 1991 (1981)
Motto
Klein zijn de stranden
van kleine meren.
Klein is der mensen geest;
niet alle mensen
zijn even verstandig:
heel de mensheid is half.
Korte Samenvatting
De bijna 63-jarige Jakob Olsen uit Denemarken wordt als waarnemer naar Groenland gestuurd om fouten bij een voormalig onderzoek te onderzoeken. Een paar jaar daarvoor heeft J?n Eira, behorend tot de oorspronkelijke bevolking van Groenland, zijn krankzinnig geworden grootmoeder vermoord. Tijdens de behandeling van deze zaak, in 1973, vragen de leden van de dorpsgemeenschap waartoe Eira behoort tot een collectieve straf, omdat ze samen besloten hebben tot de moord op Eira's grootmoeder. De Deense rechter heeft hier geen oor voor, en veroordeelt J?n Eira tot zeven jaar gevangenisstraf. Twee jaar later, in 1975 pleegt Jon Eira zelfmoord in zijn cel. De zaak komt opnieuw in opspraak en de Denen besluiten Jakob Olsen naar Groenland te sturen.
In het vliegtuig ontmoet Olsen Nick Morello, een aan lager wal geraakte jazzpianist, die toevallig in hetzelfde hotel als Olsen zit, en daar in de bar moet spelen. De volgende dag(donderdag 3 juli 1975)gaat Olsen praten met de burgemeester en commissaris, maar wordt niet wijzer van hen. De commissaris brengt hem in contact met Lina Krog, die zijn tolk zal zijn. Van haar hoort hij dat Eira een dichter was en bij zijn dorpsgenoten in hoog aanzien stond. Terug in zijn hotel ligt er een brief van zijn vrouw, dat zijn vader, Ole Olsen is opgenomen. Als hij zijn vrouw belt, blijkt Ole te zijn overleden. Als Lina Olsen komt ophalen, komt ze Nick tegen, de man met wie ze een jaar eerder een verhouding had. Olsen gaat met Lina mee en spreekt met haar over de zaak. Als Olsen weg is, denkt Lina aan haar vriend Jim, die niet is teruggekomen uit Vietnam. Later had Nick haar getroost. Op vrijdag 4 juli 1975 koopt Jakob Olsen een zonnebril en gaat kijken naar de repetitie van het toneelstuk dat door Lina geregisseerd wordt. Samen brengen ze een bezoek aan Nystrup, de grote garnalenfabriek in Jakobshavn, waar tegenwoordig veel Inuit werken. Nick komt bij Lina op bezoek en blijkt slapen. Olsen heeft een gesprek met Sivertsen, de onderzoeksrechter uit Godth?b. Sivertsen heeft destijds grote moeilijkheden gehad met de ondervragingen. De bewoners van Eqe waren exact over de temperatuur, de windkracht en weersgesteldheid, maar erg vaag als het over de beraadslagingen ging die toch tot de beslissing hadden geleid. Woorden als 'misschien' en 'ik weet het niet' komen vaak in de rapporten voor. Zaterdag 5 juli 1975 komt Nick Lina tegen en verteld haar dat hij haar een keer eerder in een sexclub in New York had zien dansen. Als Lina weer weg gaat denkt ze aan die tijd in New York. Als Olsen in de supermarkt loopt voor enveloppen, wordt door een oude Inuit-vrouw hem een Tupil?k-beeldje verkocht. Hij gaat terug naar zijn hotel en leest nog een brief van zijn vrouw. Hierin schrijft ze o.a over de crematie van zijn vader. Olsen schrijft nog even iets terug en ondertekent het met 'je weifelmoedige waarnemer'. 's Avonds praat hij met de vroegere dorpsgenoten van J?n Eira. Hij hoort dat J?n Eira Karin Esbjerg(zijn grootmoeder)gedood heeft omdat hij de beste jager was. Ook nu zijn de Inuit weer erg vaag. Olsen krijgt het gevoel dat het belangrijkste in deze zaak niet onder woorden kan worden gebracht.
Op de laatste dag, zondag 6 juli 1975, gaat Olsen met Umanatsiaq en zijn vader in een boot naar het voormalige dorp van J?n Eira, Eqe. Alle inwoners zijn vertrokken en wonen in de stad. Als ze het uitgestorven dorp bezichtigd hebben, wil Umanatsiaq hem ook nog het eilandje laten zien waar de vrouw vermoord is. Daar doodt Umanatsiaq Jakob Olsen met een mes. Lina Krog heeft de gesprekken op band uitgewerkt en brengt die bij Jakob in het hotel. Olsen is er natuurlijk niet. In zijn kamer vind zij een brief die Olsen nog aan zijn vrouw moet versturen. Ze maakt hem open een leest hem. Hierin leest ze dat Olsen zich tot Lina aangetrokken voelt. Later laat ze de brief aan Nick Morello lezen. Daarna verbranden ze de brief en gaan met elkaar naar bed.
De premi?re verloopt goed. Lina wordt onderwijzeres in Kopenhagen en woont drie straten van Inge Olsen. Nick Morello is weer terug naar New York.
Thema
Cultuurbarri?re.
De Idee
Het idee van de schrijver is dat hij je wil laten nadenken over cultuurverschillen. De mensen op Groenland zijn van oudsher collectief ingesteld, terwijl de mensen in Denemarken vooral individualistisch denken. De zelfmoordpoging van Eira leidde tot een drang om de zaak opnieuw te gaan onderzoeken, met behulp van Jakob Olsen. De authentieke dorpelingen hadden gezamenlijk beslist dat Karin Esbjerg moest worden gedood omdat zij krankzinnig was. Dus die hadden er eigenlijk voor moeten opdraaien, maar Jon Eira had de moord uitgevoerd dus hij was schuldig.
Titelverklaring
De titel 'Onder ijsbergen' heeft te maken dat een ijsberg maar voor een deel (1/5) boven water uitsteekt. Men probeert ook om iets over het andere deel te weten te komen maar slaagt daar niet in. Hetzelfde is bij de figuren uit het boek. Maar een klein deel van hun persoonlijkheid is zichtbaar. De rest komt men niet te weten, met als gevolg dat men elkaar en de omgeving helemaal niet kent. Bijv.
Jakob Olsen kent zijn eigen verleden niet(blz. 160/161).
Lina Krog begint pas iets te begrijpen van Jakob Olsen als ze de brief heeft gelezen.
Jakob Olsen moet achter de motieven van de Inuit zien te komen. Maar dat is een onmogelijke opdracht. 'Soms komt er iets boven water. Als ze dronken zijn. Maar voor de rest zijn ze een gesloten boek'(blz. 33)
Tijdsopbouw
Het boek is voor het grootste gedeelte chronologisch opgebouwd. Het boek telt 162 bladzijden en is onderverdeeld in hoofdstukken: woensdag 2 juli t/m zondag 6 juli(5 dagen). En die zijn weer onder verdeeld in paragraven. Er zijn ook sprongen in de tijd, bijvoorbeeld als Olsen zich de gesprekken herinnert met de ambtenaar en de gevangenisdirecteur(flashback). Op bladzijde 112 staat een toekomstbeeld, Bastiansen trekt de deur achter zich dicht,'alsof hij de kamer van een stervende verliet.' Later zou Jakob Olsen natuurlijk sterven. Het boek is geschreven in de verleden tijd, alleen de laatste zin van het boek: 'Inge Olsen woont drie straten van haar vandaan', staat in de tegenwoordige tijd. Hierdoor lijkt het of Mw. Olsen daar echt op dit moment woont.
Perspectief
Het verhaal wordt verteld in de stijl van de alwetende verteller, want je komt gevoelens en gedachten van Jakob Olsen te weten, maar ook van Lina Krog en Nick Morello. De schrijver heeft hiervoor gekozen omdat hij de lezers ook wilt laten weten wat er gebeurt buiten het weten van Jakob om.
Ruimte
Het verhaal speelt zich af op Groenland. Dat is een onherbergzaam eiland met grote sneeuw- en ijsvlakten. ?Een stoet witglinsterende ijsbergen, ieder met een franje van nog witter ijs (of was het schuim) om zich heen, bedaard aankoersend op een lichtoranje verte.? Dit illustreert de eenzaamheid van de drie belangrijkste personages. Als Jakob Olsen aankomt is het nog helder weer. Olsen is dan nog de koele, zelfverzekerde waarnemer. Uiteindelijk komt hij in de mist terecht, wat gepaard gaat met zijn weemoedigheid en desori?ntatie. Het dorp Jakobshavn is kil en onpersoonlijk, een indruk die nog versterkt wordt door het vele ijs. Ook de personages zijn koel en afstandelijk, evenals de stijl waarin het boek geschreven is.
Symboliek
Helder weer aan het begin zelfverzekerde waarnemer Mist in de loop van het boek desori?ntatie van Jakob Jakobshavn Jakob Olsen wordt hier vermoord, ?strandt? hier, in de ?havn?(haven) van Jakob
Originaliteit
Ik vind het boek origineel omdat het thema ?Cultuurbarri?re? op zich zelf al origineel is, er gaan bijna geen boeken over. Ook het einde van dit boek, een open einde, vind ik erg origineel. Zo laat de schrijver de lezer met hetzelfde gevoel achter als wat Olsen had over de Inuit. Olsen kwam niet achter de redenen waarom Karin Esbjerg werd vermoord, de lezer komt er ook niet achter waarom Olsen wordt vermoord.
Relevantie
Het boek heeft wel enige relevantie omdat de schrijver je aan het denken zet over cultuurverschillen en hun gevolgen m.b.t. rechtspraak.
Stijl
De stijl van de schrijver is koel en afstandelijk, korte zinnen en veel dialogen. Ook zit er weinig humor in het boek.
Literaire Kwaliteit
Het boek heeft zeker literaire kwaliteit. Het thema en het boek zijn origineel, het boek onderscheidt zich van andere boeken door een koele en afstandelijke schrijfstijl. Het boek heeft enige relevantie en zet je aan het denken. De ruimtes zijn goed gecre?erd om sfeer te maken en de ruimtes zijn goed gedetailleerd beschreven.
J. Bernlefis een pseudoniem van H. J. Marsman. Hij debuteerde in 1960 met de bundel 'Kokkels'. Daarna schreef hij gedichten, romans, verhalen en essays. Grote bekendheid verwierf hij met romans als Hersenschimmen (1984), Publiek geheim (1987), Boy (2000), Buiten is het maandag (2003) en De onzichtbare jongen (2005). Daarnaast vertaalde Bernlef veel Engelse en Zweedse gedichten in het Nederlands. In de jaren zestig richtte hij samen met anderen Barbarber op, een avantgardistische tijdschrift waar hij ook redacteur van was. Zijn werk werd vele malen bekroond, onder andere met de P.C. Hooftprijs, de Constantijn Huygensprijs en de AKO Literatuurprijs. In januari 2007 verscheen zijn roman Op slot. In 2008 is hij de auteur van het Boekenweekgeschenk, De Pianoman. Het pseudoniem Bernlef is ontleend aan een blinde Friese dichter uit de achtste eeuw. Over deze 'Bernlef' weten we vrijwel niets.
Boek informatie
- Onder ijsbergen
- Hendrik Jan Marsman
- Nederlands
Handige opties
- Meer boeken van:J. Bernlef