Werkstuk: Vulkanen
Inhoudsopgave
Inhoud: bladzijde
Inleiding. 2
Vuur uit de bodem. 2
Een vulkaanuitbarsting. 3
Hotsen en botsen. 3
Pas op voor een hot spot. 4
De beroemdste uitbarsting van de eeuw. 4
Nog meer vulkaanrampen. 5
Krakatau en Tambori. 5
Mont Pelee. 6
Mount Sint Helens. 6
Nevada Del Ruiz. 6
Leuk meegenomen. 7
Wat voor vulkaan types zijn er. 8
Een modderbad of een stoombad. 9
Rampen in de 20ste eeuw en historische uitbarstingen. 10
Vragen voor de klas. 11
Inleiding
Wij houden ons werkstuk over vulkanen, wij willen graag ontdekken hoe een vulkaan ontstaat wat er allemaal gebeurt als er een vulkaan uitbarst. Wij hebben met veel plezier aan dit werkstuk gewerkt en wij hopen dan ook dat
jullie veel leesplezier hebben aan ons werkstuk..
Vuur uit de bodem
E
en reis naar het midden van de aarde zou je aardig wat zweetdruppels kosten. Op zo ‘n 200 km diepte is temperatuur 1500 graden en daar is het gesteente witheet. Veel metalen smelten al lang voor ze zo heet worden. Maar vanwege de enorme druk in de aarde worden de gesteenten wel zacht, ze worden pas veel dieper vloeibaar. De gesmolten steen die door vulkanen wordt uitgespoten komt grotendeels van de top van de mantel, 100 tot 300 km diep. Hier kunnen onder bepaalde omstandigheden tussen de steenkristallen kleine magmahaarden (gesmolten steen) ontstaan. Omdat magma heter en lichter is dan het gesteente eromheen, stijgt het op en laat het onderweg nog meer steen smelten. Als het een uitweg vindt naar oppervlakte, komt het naar buiten als lava.
Figuur 1
Een vulkaanuitbarsting
B
ij een vulkaanuitbarsting wordt magma, gesmolten gesteente, vanuit het binnenste, het centrum van de aarde, naar boven geduwd, dwars door de aardkorst heen. Zolang het magma nog ’ ondergronds’ is, drukt de aardkorst erop. Soms wordt de druk echter binnen in de aarde zo groot dat de kokende massa van gesteente en vuur, het magma naar boven wil. Magma, gassen en water verzamelen zich in een magmakamer. Door hoge temperaturen en druk wordt het magma omhooggestuwd. Dat gebeurt dan op plaatsen waar de aardkorst niet erg dik of niet erg stevig is. Door een speel in de aardkorst baant het magma zich geregeld een weg naar het aardoppervlak. Eenmaal boven de grond heet het magma lava, zij stroomt vanuit krater langs de vulkaanhelling naar beneden. Naast lava komt er ook vulkanische as vrij ( dit zijn zandachtige deeltjes afkomstig van het magma ). De lava koelt af, gaat na een tijdje stollen en de as blijft achter. Deze as is heel erg vruchtbaar en zorgt ervoor dat de grond zeer geschikt is voor landbouw. Met als gevolg dat heel wat mensen in de buurt blijven wonen van een vulkaan. Met natuurlijk ook het gevaar dat een vulkaan plotseling weer tot leven kan komen. Een levende vulkaan is een vulkaan die actief is, er bestaat altijd een kans dat de vulkaan gaat spuwen. Een ’dode’ vulkaan heeft geen activiteiten meer en de krater heeft geen open verbinding meer met het binnenste van de aarde. Een ’ slapende’ vulkaan is een vulkaan waar het binnenste zeer rustig is en weinig tot geen activiteiten meer vertoont, maar altijd weer ’ wakker’ kan worden.
Hotsen en botsen
D
e aardkorst lijkt behoorlijk stevig als je er zo over loopt. Toch is de korst voortdurend in de beweging, al is het maar een paar centimeter per jaar. De aardkorst is namelijk geen schil uit een stuk: hij bestaat uit twaalf brokken, of platen. Op die platen liggen de werelddelen en de oceanen. Een plaat heeft niet de vorm van de werelddeel of een oceaan. Een plaat kan bijvoorbeeld veel groter zijn dan een werelddeel. Die brokken of platen aardkorst drijven als het ware op de half vloeibare aardmantel. Een plaat beweegt langzaam van de ene plaat weg en naar de andere plaat toe. Waar de platen botsen, ontstaat een aardbeving. Waar ruimte komt tussen de platen, ontstaan vulkanen. Want op die plaatsen is de aardkorst een beetje lek en kan er af en toe hitte vanuit het binnenste van de aarde ontsnappen. Veel platen schuiven diep op de bodem van de oceaan uit elkaar. Ze zorgen voor een lange kloof, en daar komt steeds heet en vloeibaar gesteente vanuit de aarde omhoog. Zo’n kloof heet een spreidende rug. Het is een soort bergketen, waar steeds nieuwe zeebodem wordt gemaakt van afgekoeld gesteente uit de aarde. Maar stel je eens voor hoe dat gaat. Middenop de oceaan, aan beide kanten van zo’n rug, worden de platen steeds verder elkaar geduwd. Aan de ene kant ligt Amerika op een plaat. Aan de andere kant Europa en Afrika. Zie je het voor je? De werelddelen komen zo steeds verder uit elkaar te liggen! En omgekeerd, heel lang geleden, lagen de werelddelen tegen elkaar aan!
Op aarde zijn meer dan 1000 actieve vulkanen. Ze liggen vooral aan de randen van de schuivende platen. Op de bodem van de Stille Oceaan liggen er heel veel. Samen vormen ze bijna een cirkel, een heel gevaarlijke nog wel. Dat gebied wordt dan ook wel Ring van vuur genoemd.
Pas op voor een hot spot
D
e meeste vulkanen liggen bij de randen van platen. Maar sommige vulkanen liggen daar ver vandaan. Die liggen boven een hot spot (een hete plek) in de aardmantel . Op de hot spot word heel magma (vloeibaar gesteente en gas) gemaakt. Dat magma stijgt naar de aardkorst en brandt daar een gat in. Een hot spot schuift niet met de platen mee, maar is een blijvend soort brandhaard in de aardmantel onder de drijvende korst. Op de aardkorst zelf dooft de hot-spotvulkaan na een tijdje, omdat de plaat boven de hot spot is verschoven. De hot spot ligt dan weer onder een nieuw stukje aardkorst. Daar ontstaat dan een nieuwe vulkaan. Naast de oude vulkaan.Uiteindelijk vormt er zich een hele reeks uitgedoofde vulkanen.
Veel hot-spotvulkanen liggen in de oceaan. Bij iedere uitbarsting spuwen ze lava uit: zo heet magma buiten de vulkaan. De lava stolt en wordt hard gesteente. Zo groeit de vulkaan bij elke uitbarsting. Net zo lang tot hij boven water komt te liggen. Veel eilanden zijn ontstaan door hot-spotvulkanen. De eilanden van Hawa? zijn bekend voorbeeld. De vulkanen Kilauea en Mauno Kea is, gemeten vanaf de zeebodem, 9000 meter hoog. Dat is bijna 1000 meter hoger dan de Mount Everest, de hoogste berg ter wereld. Mauno Kea lijkt minder hoog, omdat hij voor de onder water ligt.
De beroemdste uitbarsting van de geschiedenis
D
e beroemdste vulkaanuitbarsting aller tijden is die van de Vesuvius in Itali? in het jaar 79. Dat is dus al bijna 2000 jaar geleden. De Vesuvius was altijd een rustige vulkaan. Maar op 24 augustus begon hij plotseling te schudden en werden de bewoners van de steden Pompeji en Herculaneum overvallen door wolken hete as en lapilli. Dat zijn kiezeltjes gestolde lava. In enkele uren was de stad bedekt onder een metersdikke laag. En meer dan 2000 mensen waren gestorven door een gloedwolk die na de as over de stad woedde. Plinius Minor schreef in brieven aan Tacitus nauwkeurig hoe de ramp verliep. Hij was er zelf bij.
In 1860 besloot de Italiaanse koning de bedekte stad Pompeji te laten opgraven. Die opgraving gaat nu nog steeds verder. Veel gebouwen, fonteinen en keukenspullen kwamen tevoorschijn. In holtes lagen de skeletten van de slachtoffer van de ramp. De holte was de vorm van hun lichaam dat nu vergaan was. Van de holtes werden met gips afgietsels gemaakt, die heel precies de houding van de slachtoffers laten zien toen ze stierven. Je snapt dat dat geen prettige beelden zijn. Je ziet moeders die hun kinderen probeerden te beschermen, een waakhond, mensen die er heel benauwd uitzien en ook baby’s. Maar hoe akelig Pompeji er ook uitziet, voor archeologen is het er geweldig. Alles in de stad is heel goed bewaard gebleven, stilgezet op het moment van de vernietiging. Moet je voorstellen wat er allemaal gevonden is: een verkoold brood met de stempel van de bakker er nog op, kommen met verkoolde vijgen en walnoten en zelfs eieren! Nog nooit konden archeologen zo goed een kijkje terug in de tijd nemen.
Vesuvius hellemaal onder as.
Nog meer vulkaanrampen
D
e uitbarsting van de Vesuvius in 79 was beroemd, maar er zijn nog meer grote vulkaanrampen in de geschiedenis.
Hieronder volgen er een paar:
Krakatau en Tambora
D
e Krakatau en Tambora zijn twee vulkanen in Indonesi?. De uitbarsting van de Tambora in 1815 was misschien wel de grootste van de laatste eeuwen. Er kwamen meer dan 90.000 Indonesi?rs bij om. De Krakatau explodeerde in 1883. De knal was zo hard dat hij in Australi? te horen was: duizenden kilometers verderop! Met de kracht van enkele waterstofbommen werd de Krakatau in twee?n geblazen. Gesteente en as werd 16 kilometer hoog weggeblazen en zorgde op veel plaatsen voor een verduistering van twee?nhalve dag. Er kwam een vloedgolf van 38 meter hoog. Die spoelde hele dorpen op de kusten van Java en Sumatra weg. 36.000 Mensen kwamen om.
Mont Pelee
I
n de oudheid werd Pompeji plotseling overvallen door een vulkaanuitbarsting. Maar ook in onze tijd kan zo’n ramp nog gebeuren. Op het eiland Matinique in de Caribische Zee ligt de vulkaan Mont Pelee. In 1902 lag daar zes kilometer vandaan nog het stadje Sint-Pierre. Volkomen onverwacht spuwde de berg op hemelvaartsdag in 1902 een enorme lawine van gloeiend gas, stenen en as uit. Het havenplaatsje en al zijn inwoners werden er binnen enkele minuten door bedolven. Er bleef allen een laag as achter over alle half gesmolten, verkoolde resten. Alle 29.000 inwoners waren op slag dood, op twee na. Een van de overlevende was een gevangene. Hij werd beschermd door de dikke muren van zijn onderaardse cel..
Mount Sint Helens
D
e uitbarsting van Mount Sint Helens in 1980 in de Verenigde Staten is gelukkig niet beroemd door het aantal doden dat er viel. Hoewel 57 slachtoffers natuurlijk ook iets verschrikkelijks is. Wetenschappers wisten dat er een uitbarsting op komst was. Veel mensen uit de omgeving waren tijdig ge?vacueerd. Wel waren er veel wetenschappers, toeristen en fotografen uit de hele wereld om deze uitbarsting te bestuderen en vast te leggen. Op die foto’s is de explosie dan ook goed te zien. Net als de aswolken, puinregens, modderstromen en de verwoesting daarna. Voor de ramp was Mount Sint Helens een prachtige berg. Na de uitbarsting was hij 430 meter lager en had een krater met een doorsnede van 3 kilometer. Van de sprookjesberg was niet veel meer over. Tot in de verre omtrek was in totaal 500.000 ton as gevallen.
Nevada del Ruiz
O
p 13 november 1985 vond in Colombia in Zuid-Amerika een afschuwelijke ramp plaats na de uitbarsting van de vulkaan Nevada del Ruiz. Door de uitbarsting kwam er een modderstroom op gang, die met een snelheid van 90 kilometer per uur het laagland instroomde. Binnen enkele seconden waren 25.000 mensen dood en 9000 mensen dakloos geworden. Heetwaterbronnen en geisers zijn natuurlijk leuke bijkomstigheden van vulkanen. En zo zijn er nog wel meer.
.
Leuk meegenomen
Gestolde lava levert verschillende soorten gesteenten op:
obsidiaan - ontstaat als lava heel snel afkoelt
basalt - komt heel veel voor
andesiet - komt veel voor in de Andes
ryoliet - een fijnkorrelig gesteente, maar lichter van kleur en gewicht dan bijvoorbeeld basalt
puimsteen - ontstaat uit onderzeese vulkanen als de lava veel gas bevat
tuf - ontstaat uit vulkanische as en het is heel zacht en niet stevig
In deze gesteenten komen ook nog eens veel mineralen voor, zoals beril, diamant, zwavel, kwarts en silicium. Mineralen zijn heel nuttig voor ons.
Toch wegen de voordeeltjes van vulkanen niet op tegen alle ellende die vulkanen veroorzaken. Wees maar blij dat ze bij jou in de buurt niet voorkomen
Op het eiland Sicili? is de grond heel vruchtbaar door de as die eeuwenlang uit de vulkaan Etna is gekomen. Er zijn volop wijngaarden. Ook op het eiland Bali is de grond zo vruchtbaar, dat de boeren er meerdere keren per jaar rijst kunnen oogsten.
Vruchtbare grond vlakbij een vulkaan
Wat voor vulkaan types zijn er
Stromboli type
Het stromboli type is zeer rustig, welk komt er geregeld wat lava naar buiten, ook komen er steeds gassen uit de krater. De vorm lijkt veel op een kegel. Dit type is vernoemd naar de vulkaan Stromboli in Itali?.
Hawaii-type
Deze vulkanen doen het zeer rustig aan. Het zijn eilanden in de zee met een zeer grote caldera.
Vulcano-type
Bij dit type vulkaan begint de lava meteen te stollen zodra het in de buitenlucht komt, een gedeelte van de lava begint gelijk al te stollen in de kraterpijp. De kraterpijp is hierdoor al vrij snel verstopt. Maar na en tijdje wordt de druk van het magma te groot en komt er weer lava naar buiten. De Vulcano is een eiland in de buurt van de Stromboli.
Vesuvius type
Lijkt op het Vulcano-type, heeft alleen een grotere uitbarsting.
Pliniaans type
Tijdens de uitbarsting komt er eerst allemaal gas uit, door de warmte en kracht hiervan scheurt de kraterpijp en ontstaat er een hele hoge wolk.
Merapi type
Bij dit type vulkaan komen ook explosies voor, maar uit de vulkaan komen alleen gaswolken. As en lava komen hier bijna niet voor. De lava is zeer dik zoals lijm uit een tube. Dit type is te vinden in Indonesi?.
Sint-Vincent type
Is bijna hetzelfde als het Merapi type, alleen een iets hogere wolk.
Pelee-type
Hier kun je beter uit de buurt blijven. Dit type vulkaan is het meest gevaarlijk van allemaal. Door de ontploffingen ontstaan er scheuren in de vulkaanhelling. Soms zijn de uitbarstingen zo hevig dat de vulkaan zich zelf vernielt. Bij latere uitbarstingen worden deze scheuren weer gevuld met lava zodat het toch een vulkaan blijft. Dit type is vernoemd naar de Mont-Pelee (=berg Pelee) op het eiland Martinique.
Een modderbad of liever een stoombad?
V
ulkanische hitte is gevaarlijk, maar soms zijn er leuke bijverschijnselen. Want waar magmahaarden in de bodem zitten, wordt ook het grondwater verwarmd. En dat betekent: geisers, dampbronnen, heetwaterbronnen en warm borrelende modderpoelen. Het is alleen jammer dat je er helemaal voor naar Japan, Nieuw Zeeland, IJsland, Itali? of Amerika moet.
Als je plotseling een straal kokend water uit de grond ziet komen, heb je te maken met een geiser. In een ondergrondse holte wordt water verhit door gloeiend gesteente. Als het kookt, ontstaat er stoom. Daardoor wordt het water in een straal naar buiten gespoten. Dan loopt de holte opnieuw vol met water en wordt het weer aan de kook gebracht. Een van de bekendste geiser is ter wereld is de Old Faithul (de ouwe trouwe). In Wyoming in Amerika. Die spuit precies elke 45 minuten.
Heetwaterbronnen zijn erg geliefd. Ze komen trouwens niet alleen voor in gebieden met vulkanen. Als het water maar diep genoeg in de aarde kan dringen om warmte op te nemen, heb je al een. De Romeinen maakten veel gebruik van baden met natuurlijk warm water. Omdat er veel mineralen in dit water zitten, komen veel mensen voor hun gezondheid naar de baden. Net als trouwens naar de modderbaden. Er wordt gezegd dat je daar een mooie, zachte huid van krijgt. Tja, je moet er dan wel wat voor over hebben!
Figuur 4
Op IJsland maken ze nog een heel ander gebruik van de warmwaterbronnen en geisers. Daar zetten ze die om in elektriciteit. Maar liefst 40 procent van de energie komt van zulke heet-watercentrales.
Rampen in de 20ste eeuw en historische
uitbarstingen
Rampen in 20ste eeuw
Jaar Plaats Doden
1902 Mont Pelee, 34.000
1906 Vesuvuis, 700
1951 Mount Lamington, 3.000
1980 Mount Sint Helens, 57
1985 Nevada del Ruiz, 34.000
1991 Mount Unzen, 41
1991 Mount Pinatubu, 400
Historische uitbarstingen
Jaar Plaats Doden
1669 Etna 20.000
1586 Kelud 10.000
1792 Unzen 15.000
1815 Tambori 90.000
1883 Krakatau 36.000
Vragen voor de klas
1.
Noem een paar beroemde vulkanen…
Mount Sint Helens, de Vesuvius, Mont Pel?e, Nevada del Ruiz, Krakatau, Tambora.
2.
Hoe is de aarde opgebouwd? En uit wat voor materialen bestaan de lagen?
Het binnenste van de aarde is de kern. Die bestaat uit een vaste kern van nikkel en ijzer. Daaromheen ligt de vloeibare kern. Die bestaat helemaal uit vloeibaar ijzer van zo’n 2200 graden Celsius. Om de kern heen ligt de aardmantel. Dat is een heel dikke laag half vloeibaar gesteente. Aan de buitenkant ligt de aardkorst. Die is 70 kilometer dik onder het vasteland en 6 kilometer dik onder de oceanen.
3.
Waarom is de opgraving van Pompeji zo interessant voor archeologen?
Door de uitbarsting van de Vesuvius is het stadje en alle leven erin als het ware bevroren en goed bewaard gebleven. Archeologen kunnen zo een kijkje nemen in de geschiedenis.
4
Hoe komt het dat er bij hot-spotvulkanen vaak veel uitgedoofde vulkanen op een rijtje liggen?
De hot spot is een plek in de aardmantel waar steeds magma omhoogkomt. De vulkaan op aarde ligt op een plaat die langzaam verschuift. De hot spot eronder verschuift niet mee. Daardoor ontstaat er na verloop van tijd een nieuwe vulkaan.
5
Wat is magma?
Magma is een mengsel van vloeibaar gesteente en gassen.
Inhoud: bladzijde
Inleiding. 2
Vuur uit de bodem. 2
Een vulkaanuitbarsting. 3
Hotsen en botsen. 3
Pas op voor een hot spot. 4
De beroemdste uitbarsting van de eeuw. 4
Nog meer vulkaanrampen. 5
Krakatau en Tambori. 5
Mont Pelee. 6
Mount Sint Helens. 6
Nevada Del Ruiz. 6
Leuk meegenomen. 7
Wat voor vulkaan types zijn er. 8
Een modderbad of een stoombad. 9
Rampen in de 20ste eeuw en historische uitbarstingen. 10
Vragen voor de klas. 11
Inleiding
Wij houden ons werkstuk over vulkanen, wij willen graag ontdekken hoe een vulkaan ontstaat wat er allemaal gebeurt als er een vulkaan uitbarst. Wij hebben met veel plezier aan dit werkstuk gewerkt en wij hopen dan ook dat
jullie veel leesplezier hebben aan ons werkstuk..
Vuur uit de bodem
E
en reis naar het midden van de aarde zou je aardig wat zweetdruppels kosten. Op zo ‘n 200 km diepte is temperatuur 1500 graden en daar is het gesteente witheet. Veel metalen smelten al lang voor ze zo heet worden. Maar vanwege de enorme druk in de aarde worden de gesteenten wel zacht, ze worden pas veel dieper vloeibaar. De gesmolten steen die door vulkanen wordt uitgespoten komt grotendeels van de top van de mantel, 100 tot 300 km diep. Hier kunnen onder bepaalde omstandigheden tussen de steenkristallen kleine magmahaarden (gesmolten steen) ontstaan. Omdat magma heter en lichter is dan het gesteente eromheen, stijgt het op en laat het onderweg nog meer steen smelten. Als het een uitweg vindt naar oppervlakte, komt het naar buiten als lava.
Figuur 1
Een vulkaanuitbarsting
B
ij een vulkaanuitbarsting wordt magma, gesmolten gesteente, vanuit het binnenste, het centrum van de aarde, naar boven geduwd, dwars door de aardkorst heen. Zolang het magma nog ’ ondergronds’ is, drukt de aardkorst erop. Soms wordt de druk echter binnen in de aarde zo groot dat de kokende massa van gesteente en vuur, het magma naar boven wil. Magma, gassen en water verzamelen zich in een magmakamer. Door hoge temperaturen en druk wordt het magma omhooggestuwd. Dat gebeurt dan op plaatsen waar de aardkorst niet erg dik of niet erg stevig is. Door een speel in de aardkorst baant het magma zich geregeld een weg naar het aardoppervlak. Eenmaal boven de grond heet het magma lava, zij stroomt vanuit krater langs de vulkaanhelling naar beneden. Naast lava komt er ook vulkanische as vrij ( dit zijn zandachtige deeltjes afkomstig van het magma ). De lava koelt af, gaat na een tijdje stollen en de as blijft achter. Deze as is heel erg vruchtbaar en zorgt ervoor dat de grond zeer geschikt is voor landbouw. Met als gevolg dat heel wat mensen in de buurt blijven wonen van een vulkaan. Met natuurlijk ook het gevaar dat een vulkaan plotseling weer tot leven kan komen. Een levende vulkaan is een vulkaan die actief is, er bestaat altijd een kans dat de vulkaan gaat spuwen. Een ’dode’ vulkaan heeft geen activiteiten meer en de krater heeft geen open verbinding meer met het binnenste van de aarde. Een ’ slapende’ vulkaan is een vulkaan waar het binnenste zeer rustig is en weinig tot geen activiteiten meer vertoont, maar altijd weer ’ wakker’ kan worden.
Hotsen en botsen
D
e aardkorst lijkt behoorlijk stevig als je er zo over loopt. Toch is de korst voortdurend in de beweging, al is het maar een paar centimeter per jaar. De aardkorst is namelijk geen schil uit een stuk: hij bestaat uit twaalf brokken, of platen. Op die platen liggen de werelddelen en de oceanen. Een plaat heeft niet de vorm van de werelddeel of een oceaan. Een plaat kan bijvoorbeeld veel groter zijn dan een werelddeel. Die brokken of platen aardkorst drijven als het ware op de half vloeibare aardmantel. Een plaat beweegt langzaam van de ene plaat weg en naar de andere plaat toe. Waar de platen botsen, ontstaat een aardbeving. Waar ruimte komt tussen de platen, ontstaan vulkanen. Want op die plaatsen is de aardkorst een beetje lek en kan er af en toe hitte vanuit het binnenste van de aarde ontsnappen. Veel platen schuiven diep op de bodem van de oceaan uit elkaar. Ze zorgen voor een lange kloof, en daar komt steeds heet en vloeibaar gesteente vanuit de aarde omhoog. Zo’n kloof heet een spreidende rug. Het is een soort bergketen, waar steeds nieuwe zeebodem wordt gemaakt van afgekoeld gesteente uit de aarde. Maar stel je eens voor hoe dat gaat. Middenop de oceaan, aan beide kanten van zo’n rug, worden de platen steeds verder elkaar geduwd. Aan de ene kant ligt Amerika op een plaat. Aan de andere kant Europa en Afrika. Zie je het voor je? De werelddelen komen zo steeds verder uit elkaar te liggen! En omgekeerd, heel lang geleden, lagen de werelddelen tegen elkaar aan!
Op aarde zijn meer dan 1000 actieve vulkanen. Ze liggen vooral aan de randen van de schuivende platen. Op de bodem van de Stille Oceaan liggen er heel veel. Samen vormen ze bijna een cirkel, een heel gevaarlijke nog wel. Dat gebied wordt dan ook wel Ring van vuur genoemd.
Pas op voor een hot spot
D
e meeste vulkanen liggen bij de randen van platen. Maar sommige vulkanen liggen daar ver vandaan. Die liggen boven een hot spot (een hete plek) in de aardmantel . Op de hot spot word heel magma (vloeibaar gesteente en gas) gemaakt. Dat magma stijgt naar de aardkorst en brandt daar een gat in. Een hot spot schuift niet met de platen mee, maar is een blijvend soort brandhaard in de aardmantel onder de drijvende korst. Op de aardkorst zelf dooft de hot-spotvulkaan na een tijdje, omdat de plaat boven de hot spot is verschoven. De hot spot ligt dan weer onder een nieuw stukje aardkorst. Daar ontstaat dan een nieuwe vulkaan. Naast de oude vulkaan.Uiteindelijk vormt er zich een hele reeks uitgedoofde vulkanen.
Veel hot-spotvulkanen liggen in de oceaan. Bij iedere uitbarsting spuwen ze lava uit: zo heet magma buiten de vulkaan. De lava stolt en wordt hard gesteente. Zo groeit de vulkaan bij elke uitbarsting. Net zo lang tot hij boven water komt te liggen. Veel eilanden zijn ontstaan door hot-spotvulkanen. De eilanden van Hawa? zijn bekend voorbeeld. De vulkanen Kilauea en Mauno Kea is, gemeten vanaf de zeebodem, 9000 meter hoog. Dat is bijna 1000 meter hoger dan de Mount Everest, de hoogste berg ter wereld. Mauno Kea lijkt minder hoog, omdat hij voor de onder water ligt.
De beroemdste uitbarsting van de geschiedenis
D
e beroemdste vulkaanuitbarsting aller tijden is die van de Vesuvius in Itali? in het jaar 79. Dat is dus al bijna 2000 jaar geleden. De Vesuvius was altijd een rustige vulkaan. Maar op 24 augustus begon hij plotseling te schudden en werden de bewoners van de steden Pompeji en Herculaneum overvallen door wolken hete as en lapilli. Dat zijn kiezeltjes gestolde lava. In enkele uren was de stad bedekt onder een metersdikke laag. En meer dan 2000 mensen waren gestorven door een gloedwolk die na de as over de stad woedde. Plinius Minor schreef in brieven aan Tacitus nauwkeurig hoe de ramp verliep. Hij was er zelf bij.
In 1860 besloot de Italiaanse koning de bedekte stad Pompeji te laten opgraven. Die opgraving gaat nu nog steeds verder. Veel gebouwen, fonteinen en keukenspullen kwamen tevoorschijn. In holtes lagen de skeletten van de slachtoffer van de ramp. De holte was de vorm van hun lichaam dat nu vergaan was. Van de holtes werden met gips afgietsels gemaakt, die heel precies de houding van de slachtoffers laten zien toen ze stierven. Je snapt dat dat geen prettige beelden zijn. Je ziet moeders die hun kinderen probeerden te beschermen, een waakhond, mensen die er heel benauwd uitzien en ook baby’s. Maar hoe akelig Pompeji er ook uitziet, voor archeologen is het er geweldig. Alles in de stad is heel goed bewaard gebleven, stilgezet op het moment van de vernietiging. Moet je voorstellen wat er allemaal gevonden is: een verkoold brood met de stempel van de bakker er nog op, kommen met verkoolde vijgen en walnoten en zelfs eieren! Nog nooit konden archeologen zo goed een kijkje terug in de tijd nemen.
Vesuvius hellemaal onder as.
Nog meer vulkaanrampen
D
e uitbarsting van de Vesuvius in 79 was beroemd, maar er zijn nog meer grote vulkaanrampen in de geschiedenis.
Hieronder volgen er een paar:
Krakatau en Tambora
D
e Krakatau en Tambora zijn twee vulkanen in Indonesi?. De uitbarsting van de Tambora in 1815 was misschien wel de grootste van de laatste eeuwen. Er kwamen meer dan 90.000 Indonesi?rs bij om. De Krakatau explodeerde in 1883. De knal was zo hard dat hij in Australi? te horen was: duizenden kilometers verderop! Met de kracht van enkele waterstofbommen werd de Krakatau in twee?n geblazen. Gesteente en as werd 16 kilometer hoog weggeblazen en zorgde op veel plaatsen voor een verduistering van twee?nhalve dag. Er kwam een vloedgolf van 38 meter hoog. Die spoelde hele dorpen op de kusten van Java en Sumatra weg. 36.000 Mensen kwamen om.
Mont Pelee
I
n de oudheid werd Pompeji plotseling overvallen door een vulkaanuitbarsting. Maar ook in onze tijd kan zo’n ramp nog gebeuren. Op het eiland Matinique in de Caribische Zee ligt de vulkaan Mont Pelee. In 1902 lag daar zes kilometer vandaan nog het stadje Sint-Pierre. Volkomen onverwacht spuwde de berg op hemelvaartsdag in 1902 een enorme lawine van gloeiend gas, stenen en as uit. Het havenplaatsje en al zijn inwoners werden er binnen enkele minuten door bedolven. Er bleef allen een laag as achter over alle half gesmolten, verkoolde resten. Alle 29.000 inwoners waren op slag dood, op twee na. Een van de overlevende was een gevangene. Hij werd beschermd door de dikke muren van zijn onderaardse cel..
Mount Sint Helens
D
e uitbarsting van Mount Sint Helens in 1980 in de Verenigde Staten is gelukkig niet beroemd door het aantal doden dat er viel. Hoewel 57 slachtoffers natuurlijk ook iets verschrikkelijks is. Wetenschappers wisten dat er een uitbarsting op komst was. Veel mensen uit de omgeving waren tijdig ge?vacueerd. Wel waren er veel wetenschappers, toeristen en fotografen uit de hele wereld om deze uitbarsting te bestuderen en vast te leggen. Op die foto’s is de explosie dan ook goed te zien. Net als de aswolken, puinregens, modderstromen en de verwoesting daarna. Voor de ramp was Mount Sint Helens een prachtige berg. Na de uitbarsting was hij 430 meter lager en had een krater met een doorsnede van 3 kilometer. Van de sprookjesberg was niet veel meer over. Tot in de verre omtrek was in totaal 500.000 ton as gevallen.
Nevada del Ruiz
O
p 13 november 1985 vond in Colombia in Zuid-Amerika een afschuwelijke ramp plaats na de uitbarsting van de vulkaan Nevada del Ruiz. Door de uitbarsting kwam er een modderstroom op gang, die met een snelheid van 90 kilometer per uur het laagland instroomde. Binnen enkele seconden waren 25.000 mensen dood en 9000 mensen dakloos geworden. Heetwaterbronnen en geisers zijn natuurlijk leuke bijkomstigheden van vulkanen. En zo zijn er nog wel meer.
.
Leuk meegenomen
Gestolde lava levert verschillende soorten gesteenten op:
obsidiaan - ontstaat als lava heel snel afkoelt
basalt - komt heel veel voor
andesiet - komt veel voor in de Andes
ryoliet - een fijnkorrelig gesteente, maar lichter van kleur en gewicht dan bijvoorbeeld basalt
puimsteen - ontstaat uit onderzeese vulkanen als de lava veel gas bevat
tuf - ontstaat uit vulkanische as en het is heel zacht en niet stevig
In deze gesteenten komen ook nog eens veel mineralen voor, zoals beril, diamant, zwavel, kwarts en silicium. Mineralen zijn heel nuttig voor ons.
Toch wegen de voordeeltjes van vulkanen niet op tegen alle ellende die vulkanen veroorzaken. Wees maar blij dat ze bij jou in de buurt niet voorkomen
Op het eiland Sicili? is de grond heel vruchtbaar door de as die eeuwenlang uit de vulkaan Etna is gekomen. Er zijn volop wijngaarden. Ook op het eiland Bali is de grond zo vruchtbaar, dat de boeren er meerdere keren per jaar rijst kunnen oogsten.
Vruchtbare grond vlakbij een vulkaan
Wat voor vulkaan types zijn er
Stromboli type
Het stromboli type is zeer rustig, welk komt er geregeld wat lava naar buiten, ook komen er steeds gassen uit de krater. De vorm lijkt veel op een kegel. Dit type is vernoemd naar de vulkaan Stromboli in Itali?.
Hawaii-type
Deze vulkanen doen het zeer rustig aan. Het zijn eilanden in de zee met een zeer grote caldera.
Vulcano-type
Bij dit type vulkaan begint de lava meteen te stollen zodra het in de buitenlucht komt, een gedeelte van de lava begint gelijk al te stollen in de kraterpijp. De kraterpijp is hierdoor al vrij snel verstopt. Maar na en tijdje wordt de druk van het magma te groot en komt er weer lava naar buiten. De Vulcano is een eiland in de buurt van de Stromboli.
Vesuvius type
Lijkt op het Vulcano-type, heeft alleen een grotere uitbarsting.
Pliniaans type
Tijdens de uitbarsting komt er eerst allemaal gas uit, door de warmte en kracht hiervan scheurt de kraterpijp en ontstaat er een hele hoge wolk.
Merapi type
Bij dit type vulkaan komen ook explosies voor, maar uit de vulkaan komen alleen gaswolken. As en lava komen hier bijna niet voor. De lava is zeer dik zoals lijm uit een tube. Dit type is te vinden in Indonesi?.
Sint-Vincent type
Is bijna hetzelfde als het Merapi type, alleen een iets hogere wolk.
Pelee-type
Hier kun je beter uit de buurt blijven. Dit type vulkaan is het meest gevaarlijk van allemaal. Door de ontploffingen ontstaan er scheuren in de vulkaanhelling. Soms zijn de uitbarstingen zo hevig dat de vulkaan zich zelf vernielt. Bij latere uitbarstingen worden deze scheuren weer gevuld met lava zodat het toch een vulkaan blijft. Dit type is vernoemd naar de Mont-Pelee (=berg Pelee) op het eiland Martinique.
Een modderbad of liever een stoombad?
V
ulkanische hitte is gevaarlijk, maar soms zijn er leuke bijverschijnselen. Want waar magmahaarden in de bodem zitten, wordt ook het grondwater verwarmd. En dat betekent: geisers, dampbronnen, heetwaterbronnen en warm borrelende modderpoelen. Het is alleen jammer dat je er helemaal voor naar Japan, Nieuw Zeeland, IJsland, Itali? of Amerika moet.
Als je plotseling een straal kokend water uit de grond ziet komen, heb je te maken met een geiser. In een ondergrondse holte wordt water verhit door gloeiend gesteente. Als het kookt, ontstaat er stoom. Daardoor wordt het water in een straal naar buiten gespoten. Dan loopt de holte opnieuw vol met water en wordt het weer aan de kook gebracht. Een van de bekendste geiser is ter wereld is de Old Faithul (de ouwe trouwe). In Wyoming in Amerika. Die spuit precies elke 45 minuten.
Heetwaterbronnen zijn erg geliefd. Ze komen trouwens niet alleen voor in gebieden met vulkanen. Als het water maar diep genoeg in de aarde kan dringen om warmte op te nemen, heb je al een. De Romeinen maakten veel gebruik van baden met natuurlijk warm water. Omdat er veel mineralen in dit water zitten, komen veel mensen voor hun gezondheid naar de baden. Net als trouwens naar de modderbaden. Er wordt gezegd dat je daar een mooie, zachte huid van krijgt. Tja, je moet er dan wel wat voor over hebben!
Figuur 4
Op IJsland maken ze nog een heel ander gebruik van de warmwaterbronnen en geisers. Daar zetten ze die om in elektriciteit. Maar liefst 40 procent van de energie komt van zulke heet-watercentrales.
Rampen in de 20ste eeuw en historische
uitbarstingen
Rampen in 20ste eeuw
Jaar Plaats Doden
1902 Mont Pelee, 34.000
1906 Vesuvuis, 700
1951 Mount Lamington, 3.000
1980 Mount Sint Helens, 57
1985 Nevada del Ruiz, 34.000
1991 Mount Unzen, 41
1991 Mount Pinatubu, 400
Historische uitbarstingen
Jaar Plaats Doden
1669 Etna 20.000
1586 Kelud 10.000
1792 Unzen 15.000
1815 Tambori 90.000
1883 Krakatau 36.000
Vragen voor de klas
1.
Noem een paar beroemde vulkanen…
Mount Sint Helens, de Vesuvius, Mont Pel?e, Nevada del Ruiz, Krakatau, Tambora.
2.
Hoe is de aarde opgebouwd? En uit wat voor materialen bestaan de lagen?
Het binnenste van de aarde is de kern. Die bestaat uit een vaste kern van nikkel en ijzer. Daaromheen ligt de vloeibare kern. Die bestaat helemaal uit vloeibaar ijzer van zo’n 2200 graden Celsius. Om de kern heen ligt de aardmantel. Dat is een heel dikke laag half vloeibaar gesteente. Aan de buitenkant ligt de aardkorst. Die is 70 kilometer dik onder het vasteland en 6 kilometer dik onder de oceanen.
3.
Waarom is de opgraving van Pompeji zo interessant voor archeologen?
Door de uitbarsting van de Vesuvius is het stadje en alle leven erin als het ware bevroren en goed bewaard gebleven. Archeologen kunnen zo een kijkje nemen in de geschiedenis.
4
Hoe komt het dat er bij hot-spotvulkanen vaak veel uitgedoofde vulkanen op een rijtje liggen?
De hot spot is een plek in de aardmantel waar steeds magma omhoogkomt. De vulkaan op aarde ligt op een plaat die langzaam verschuift. De hot spot eronder verschuift niet mee. Daardoor ontstaat er na verloop van tijd een nieuwe vulkaan.
5
Wat is magma?
Magma is een mengsel van vloeibaar gesteente en gassen.